door Op het beeld bovenaan een foto met afdrukken van twee voeten. Een volwassenvoet en een kindervoetje. Je ziet een beeld van een handje een grote hand vasthouden. In vol vertrouwen op weg naar?
Vluchten, een onderwerp dat mij altijd na aan het hart heeft gelegen. Je verlaat niet zomaar alles wat je vertrouwd is. Met enkel een koffer, wat bij elkaar geraapte spulletjes, of soms niets. Als je geluk hebt, met de mensen die je lief zijn.
Hoeveel mensen zijn al ‘op reis’ gegaan de laatste decennia? Hoeveel natuurrampen, dictators, oorlogen en andere verschrikkingen hebben volksverhuizingen teweeggebracht? En dan de maatschappelijke opinies waardoor ieder mens geen mens kan en mag zijn.
Vaak, heel vaak, hebben kinderen geen keuze. Zijn moeten mee, zijn de dupe van wat volwassenen vinden en veroorzaken of noodgedwongen moeten besluiten. Samenwerken met kinderen (die dan NT2 worden genoemd) zodat zij een tweede taal, het Nederlands, machtig werden, was één van de mooiste dingen die ik al die jaren m.b.t. kinderen en lezen heb gedaan. Door een enkel woord, een verhaal, een blik, de emotie, kwam er interactie en vertrouwen. Verwerking en kunnen vertellen door zomaar wat woordjes, een tekst lezen. En wat een lol hebben we gehad. Om een rijm, een prentenboek, illustraties, het samen-tegen-elkaar-op-lezen. Je wordt er rijk van.
Wat een geluk om hen te ontmoeten, zij wilden heel graag leren, naar school, hadden vaak al wél een doel voor ogen. Veelal geïnteresseerd en soms dwars en moedeloos, ze blijven gelukkig ook kind, maar altijd: ze wilden verder. Ieder kind verdient een toekomst. En dat begint met kúnnen lezen en uiteindelijk zelfredzaam zijn. Begrip en kennis door verhalen en gedichten, hoe mooi kan het één het ander helpen?
Laten we in onderwijsland eens acuut ophouden met het woord ‘opbrengsten’!?!
Veel (jeugd)boeken zijn over dit onderwerp gelezen. Prentenboeken minutieus bekeken. Vooral de prentenboeken zijn voor iedere leeftijd. De makers hiervan zijn nauw betrokken. Je proeft, je leest, je voelt uit ieder zorgvuldig gekozen woord en indringend weergegeven beeld de noodzaak om te delen, om degene die thuis kan blijven bewust te maken van wat een geluk het is als je huis een ’thuis’ is.
Verschillende van de hieronder genoemde titels blijven terugkomen als je mij vraagt naar materiaal m.b.t. dit onderwerp. Jarenlang heb ik de meest dierbare op Instagram gepost en in een ‘hoogtepunt’ gezet. Volledige besprekingen zijn er niet van allemaal. Wel geven ze vanuit het oogpunt van ‘een gevluchte’ – veelal kinderen/jongeren – de gebeurtenissen en vooral de emotie weer. In verschillende prentenboeken komt dit treffend door gekozen symboliek tot uiting.
Schrijnende, werkelijk gebeurde taferelen. Verhalen gebaseerd op feiten. Criterium is voor de genoemde titels, naast feiten en vanuit ‘de gevluchte’ geschreven, dat ze zelf gelezen moeten zijn. Een aantal hebben een blijvende indruk achtergelaten.
Vluchten doe je niet zomaar. Alleen om je leven te redden.
Leesboeken (tot ong. 13 jr.)
Robert van Dijk, Fietsen door een leeg huis – ill. Khattar Shaheen (Leopold) – Afghanistan, azc
Bettie Elias, Weg – ill. Anne Westerduin (Clavis) – Kosovo
Deborah Ellis, Sluier over Kabul (Luitingh-Sijthoff) – Afghanistan *)
Lisette van Geel & Omid Aghondi, De vlucht van Omid (Moon) – Iran
Gerard van Gemert, Ademloos – ill. Mark Janssen (Clavis) – Syrië
Martine Letterie, Kinderen van ver – ill. Saskia Halfmouw (Leopold) – Syrië en Afghanistan
Corine Naranji, Zahra – ill. Tom Schoonooghe (Fontein/Davidsfonds/Infodok) – Irak **)
Corine Naranji, Alles is anders – ill. Veronica Nahmias (Clavis) – vervolg in Nederland
Xavier-Laurent Petit, De zoon van de berentemmer – vert. Leny van Grootel (Ploegsma) – Oost-Europa
Nadja van Sever, Samen op de vlucht – ill. Chris Vosters (Clavis) – Afghanistan
Edward van de Vendel & Anoush Elman, Misjka – ill. Annet Schaap – (Querido) – in Nederland
Anke de Vries, Memo zwijgt (Lemniscaat) Turkije – gerelateerd aan onderwerp ***)
Leesboeken 12+
Cecile Korevaar, Thuis draag ik bij me (Blossom Books) – Syrië, met kaartje van Saeed Al Hammad
Zoulfa Katouh, Zolang de citroenbomen bloeien (1) (2) (Blossom Books) – Young Adult
Maral Noshad Sharifi, Citroeninkt (Prometheus) – Iran kind- en volw. perspectief
Xavier-Laurent Petit, De zoon van de berentemmer – vert. Leny van Grootel (Ploegsma) – Oost-Europa
Parham Rahimzadeh, Arab – tweede generatie vluchteling, (Prometheus) – kansenongelijkheid
Edward van de Vendel & Anoush Elman, Slash 1 – De gelukvinder (Querido) – Kabul
Anke de Vries, Memo zwijgt (Lemniscaat) Turkije – gerelateerd aan onderwerp
Gedichten
Sjoerd Kuyper, Mensen met koffers – ill. Annemarie van Haeringen (Hoogland & Van Klaveren), dit gedicht verscheen ook in ‘Jij & Ik, verhalen over vriendschap en vluchtelingen’ (Lemniscaat)
Dichter., Nieuwe buren
Prentenboeken
Alex Cousseau, De berenbroers – ill. Anne-Lise Boutin (Gottmer) vreemdelingenhaat
Raúl Guridi, Hoe je een walvis in een koffer stopt (Hoogland & Van Klaveren)
Patricia Hegarty, Iedereen is welkom, wie je ook bent – ill. Greg Abbott (Veltman Uitgevers)
Pimm van Hest, Op de vlucht – ill. Aron Dijkstra (Clavis)
Kolet Jansen, De maan is overal – ill. Fatinha Ramos (De Eenhoorn)
Hollis Kurman, Iedereen telt mee – ill. Barroux (Rubinstein)
Chris Naylor-Ballesteros, De koffer – vert. (Gottmer)
Madam Monsieur, Emilie Satt, Jean-Karl Lucas, Mercy, zo heet ik – ill. Saskia Halfmouw, vert. Edward van de Vendel (De Eenhoorn)
Francesca Sanna, Onderweg – vert. (Davidsfonds/Infodok)
Shahrzad Shahrjerdi, Wij zijn ontdekkingsreizigers – ill. Ghazal Fathollahi – vert. Iraans (Luitingh-Sijthoff)
Alfredo Soderguit, De capibara’s – vert. (Clavis) niet gewenst zijn
Britta Teckentrupp, De muis en de muur – vert. Bette Westera (Gottmer) is met interpretatie inzetbaar rondom dit thema
Mu’o’n Thi Van, De wens – vert. Hans & Monique Hagen (Mondo)
Issa Watanabe, Migranten (Querido) tekstloos/Spaans
Marjolein Witte & Maaike Kramer, Adila, waar ben je? (Ef&Ef Media) tekst in En/Ne/Arab
Niet onbenoemd mag hier zijn:
Marit Törnqvist, Een boek voor j ou, om je te verwelkomen in Nederland
In 2017 werd, op initiatief van Marit Törnqvist, de uitgave “Een boek voor jou” in asielzoekerscentra verspreid. De bundel was speciaal samengesteld voor vluchtelingenkinderen in de leeftijd van 4-12 jaar en vertaald in het Arabisch. Dit als kennismaking met de Vlaamse en Nederlandse kinderliteratuur.
Een nieuwe editie verscheen in 2023, in de talen Farsi, Arabisch, Tigrinya, Somalisch, Koerdisch en Turks voor alle kinderen met één van deze talen als moedertaal. Hierbij is gekozen voor de talen die het meest in asielzoekerscentra wordt gesproken. Het tekstloze prentenboek Zaterdag van Saskia Halfmouw is er voor kinderen die een andere taal spreken dan bovengenoemde.
Tevens is daar de website prentenboekeninalletalen.nl, waar 13 prentenboeken op staan, sommige ingesproken in meer dan 40 talen! Het kind kan dus het boek in de eigen taal luisteren en het Nederlands ernaast lezen, of juist in het Nederlands luisteren om zo de taal meer eigen te maken.
*) Sluier over Kabul: 11-jarig meisje Parvana woont in Afghanistan als de Taliban aan de macht zijn. Als jongen verkleed probeert ze iets te verdienen. Vader is gevangen genomen. Boek uit 2003, vanaf ca. 10 jr.
**) Zahra is een Koerdisch meisje, dat met haar familie in een vluchtelingenkamp in Irak woont. Als haar broertje ernstig ziek wordt, vertrekt het gezin naar Nederland. Boek uit 2003. Vanaf ca. 9 jaar. Alles is anders is het vervolg.
***) Memo, een Koerdische jongen, komt plotseling in Nederland terecht. Zijn vader is hem samen met zijn moeder en z’n zusje komen halen. Hij wil zijn gezin niet in Turkije achterlaten nu de burgeroorlog daar steeds heviger wordt.
In Nederland wonen ze in een souterrain. Van de mensen die langs het raam lopen zien ze alleen de benen; de rest lijkt niet te bestaan. Ook Memo voelt zich een half mens: het is alsof zijn leven is achtergebleven in zijn dorp, duizenden kilometers van Nederland, bij Mustafa, zijn beste vriend, en Reso zijn schaap. Memo houdt op met praten. Hij zwijgt tegen iedereen; ook tegen Jeroen, die hem op school helpt en hem overal mee naar toe neemt. Zelfs als zijn vader hem dreigt en zijn moeder ten einde raad is, praat Memo niet. Hij wil maar één ding: terug naar zijn dorp in Turkije. En opeens doet zich een mogelijkheid voor.
– Het uit het Engels vertaalde ‘De jongen achter in de klas’ van Onjali Q. Raúf is ooit gelezen, geen bespreking en kan w.s. in deze rij worden opgenomen. (De 9-jarige Ahmet komt als oorlogsvluchteling uit Syrië in een Londense schoolklas terecht. Alexa (9, ik-persoon) en een paar klasgenoten willen hem helpen. Maar door het plan dat ze hebben bedacht, komen ze in grote problemen. Vanaf ca. 9 jaar.)
Voor volwassen literatuur: zie literatuur/romans – mentale gezondheid
Eerste en Tweede Wereldoorlog jeugd: zie overzicht Lezersgoud extra – omdat verhalen doorgeven nodig blijft
De lijst wordt aangevuld als er nieuwe uitgaven zijn of er eerder uitgegeven passende worden gevonden en gelezen.
