door Door Willem
Diverse boeken over de oorlog en de concentratiekampen heb ik al gelezen, maar dit boek is specifiek over één kamp en de commandant daarvan. Het verhaal zou echt gebeurd kunnen zijn. Als lezer word je er helemaal ingezogen.
Dit boek begint waar De jongen met de gestreepte pyjama van John Boyne eindigt, maar komt meer waarheidsgetrouw over. Getuigenissen van Arnon Grunberg zou hierin ook kunnen passen. Een boek over 30 personages dat in dik 600 bladzijden de laatste 24 uur van het concentratiekamp beschrijft. De geallieerden en de Russen zijn op enkele kilometers het kamp genaderd wanneer het verhaal begint. Hoofdpersoon is Karl, de plaatsvervangend commandant van het kamp. Hij geeft leiding aan een systeem dat zo gebouwd is dat weinigen weten wat er echt gebeurt.
Zelfs Karl heeft bij de start van het boek nog niet de fysieke uitwerking van zijn bedachte systeem gezien en beseft niet wat er echt gebeurt, hoe mensonterend mensen behandeld en vermoord worden. Door het boek heen zijn de omschrijvingen van het leven en werken in en om de barakken zodanig dat je geen fantasie nodig hebt dit te visualiseren, ook bij enkele (heel) mensonterende gebeurtenissen.
Bijzonder om te voelen hoe de Duitsers geloven in de denkwijze en het plan van de Führer. Op het moment dat de bevrijding aanstaande is worden hun ogen geopend, zien ze waar ze mee bezig zijn geweest en keren ze terug in de realiteit.
Voor de Duitse onderdrukkers krijgt Bevrijdingsdag een andere betekenis.
Het is zo knap geschreven dat alle personages meegenomen worden tot het eind aan toe. Het boek draait om de vermiste zoon van Karl. Het is fenomenaal van de schrijver dat je als lezer tijdens het achterhalen van het verloop van de vermissing ook nog tegenkomt dat Karl het zichzelf moeilijker laat maken. Telkens als je denkt dat het traag wordt, wordt er weer een puzzelstukje zichtbaar. Aan het eind van het boek is de puzzel volledig gelegd met een einde dat je niet verwacht.
Er zijn veel perspectieven en gedurende het boek wisselen sommigen al na een paar regels. Dat was eerst even wennen, daarna leest het door. De impact van het verhaal wordt daardoor (nog) groter.
Er wordt niet bij naam genoemd welk kamp het is, de locatie is in Polen en verbrandingsovens zijn aanwezig. Vermoedelijk gaat het om Auschwitz-Birkenau, maar voor het verhaal is dit niet belangrijk. De gebeurtenissen blijven mensonterend.
Zeer terechte plaats op shortlist van de Boekenbon Literatuurprijs 2025.
Bert Natter, Aan het einde van de oorlog, Thomas Rap, 2025, 640 blz., 9789400408210
