Ida Does – Virginia, een Afefe verhaal

‘Het is in het leven soms moeilijk om te weten wat goed is, Virginia, maar je moet altijd naar je vrije hart luisteren!’

Een wijze raad van Juffrouw Flora en die als het ware het toevluchtsoord is voor Virginia als het leven op de plantage nog moeilijker is dan het altijd al is. Een oudere dame die geen Shon, een baas, heeft en ook een ‘dusu’ is. Ze vertelt Virginia verhalen, over Afefe de magische wind, over dingen die je niet kunt zien maar wel kunt voelen. De verhalen helpen Virginia.

Virginia woont in een hutje op plantage Barbolia met haar familie. Ze moeten hard werken, vooral als de stengels met aloë-gel moeten worden geoogst. Zelfs haar jongere broertje Placido terwijl dat verboden is. De baas vindt ook dit kind zijn eigendom dus hij mag bepalen wat hij met het jongetje doet. Het leven in slavernij is hard. Iedere dag in de volle zon onder toezicht werken, nauwelijks iets te eten of te drinken, laat staan dat er iets van luxe is die ze wel zien bij de baas en zijn gezin. Luxe als kleding die schoon en niet stuk is of simpel een paar schoenen aan je voeten is een droom. Catibonan dragen volgens de Aruba-regel geen schoenen. De gedachte erachter is ronduit niet te begrijpen.
Een beetje geluk heeft dit gezin doordat Juliana, de oudere zus, in het grote huis werkt. Zij kan af en toe overgebleven eten meekrijgen. Juliaan, de tweelingbroer van Juliana, is minder meegaand en lijkt wegen te zoeken om te vluchten. Ze weten dat bijv. in Venezuela er geen slavernij meer is. Een land dat je vanaf Aruba zelfs kunt zien.

Virginia neemt initiatief, ze heeft een sterke wil. Haar moeder zei vaak tegen haar toen ze nog leefde: ‘Jij bent onze lieve duso.’ Virginia is ook na een tweeling geboren en die personen staan bekend als iemand met een sterk karakter en ook bijzondere gaven heeft. Mensen passen voor haar op, zijn soms wat bang. Shon Jan zegt dan wel ‘Allemaal bijgeloof waar niets van klopt’, maar hij houdt toch liever afstand van haar.

‘Libertad pronto,’ hoorde ze de oude Felix mompelen. Dat woord kende Virginia maar al te goed. Libertad, vrijheid. Pronto, spoedig. (…) Was het maar zover, dacht Virginia.’

In de buurt van het grote huis komen is niet gewenst, toch gaat ze op een keer vragen om nieuwe stof voor haar inmiddels steeds meer gescheurde jurk. Er komt geen stof. En dan ziet ze een prachtige jurk aan de waslijn hangen, in de buurt schoenen die haar passen. Ze neemt ze mee, zelfs juffrouw Flora schrikt en maant haar alles terug te brengen. De gevolgen blijven niet uit.

Eenmaal op weg in dit boek, de eerste hoofstukken bevatten enorm veel informatie, lees je het achterelkaar uit. Eerst zou je het als beschrijvend en met volle bladspiegel kunnen ervaren, maar je leest door in dit interessante verhaal, ziet prachtige illustraties.
Het verhaal bevat verschillende lagen waarvan die van Virginia het meest indrukwekkend zo niet aangrijpend is. Over de slavernijgeschiedenis is nog veel niet bekend, althans zeker niet geschreven voor kinderen in zo toegankelijke taal.

De betere lezer zal naast het hoofdverhaal ook enorm genieten van alle beschrijvingen over flora en fauna. Je waant je door enkele woorden echt in deze omgeving, je ziet een rooi, lagadishi, tambú, blenchi, een dividivi-boom of chuchubi. Je voelt zelfs een passaatwind, ook daarover wordt verteld.
Je kunt een lijst aanleggen welke gebruiken die en passant worden genoemd. Bijv. dat iedereen in het wit gekleed ging na een overlijden. Daarnaast is er vanzelfsprekend een bijzondere rol over Afefe, de magische wind, genoemd in de titel en waarmee het boek begint: ‘Als een veertje langs je wangen, door je wimpers en je haar. Ze reist door de tijd, en wanneer ze denkt dat je haar nodig hebt…’. En nodig heeft Virginia haar heel hard. Je lacht bijna om hoe ze de ‘machtige heren’ te kijk zet. Een landkaart erbij nemen, naast de illustratie op blz. 87, kan een tip zijn om je nog beter te oriënteren waar de andere genoemde eilanden of landen liggen of bijv. Oranjestad in het verhaal t.o.v. landen met koloniaal verleden.

In het eerste gedeelte vermoed je dat dit boek ook voor nog jongere lezers geschikt is, meer naar het eind waar de hardheid in alles toeslaat, is de adviesleeftijd van 10 jaar zeker te begrijpen. Toch: laat ook een goede of geïnteresseerde (veel)lezer het eerder oppakken. Ida Does weet wat en hoe ze schrijft voor deze leeftijd. Een verklarende woordenlijst en een uitgebreid zeer interessant nawoord zijn absoluut van toegevoegde waarde.

De kleurrijke illustraties van Daniëlle Boer nemen je hoe langer hoe meer mee in het verhaal. Paginagroot of details, allemaal even passend en kleurrijk waar het mogelijk is. Van Afefe, op het land, in de grot, alle planten en dieren die erin zijn verwerkt tot de wat je bijna de apotheose noemt: de prachtige Virginia dansend op de rots. Ook of juist die had ook als omslagillustratie gebruikt mogen worden.

Aan het eind lees je op de achterflaptekst dat dit een deel 1 is. Hoe fijn is dit, nog meer Afefe-verhalen. Pakkend geschreven, interessant, geschiedenis, emoties, leerzaam, het is veel en toch klein gehouden door te schrijven vanuit Virginia. Graag de andere delen ook weer met de invoelende illustraties van Daniëlle Boer die het verhaal niet verdrietig maar krachtig maken zoals Virginia ook is.
Het slavernijverleden, een stuk geschiedenis dat verteld moet worden en kennis van worden genomen. Uit dit boek zou je zoveel meer willen vertellen en willen laten zien. Lees het zelf, lees het voor. Pak het op in de bovenbouw op school ter inleiding van lessen die over dit onderwerp niet mogen missen.

‘Luister altijd naar je vrije hart.’,  ‘Houd vol, wees sterk!’, ‘Blijf in jezelf geloven.’

Een terechte nominatie op de longlist van de Thea Beckmanprijs 2024.

Ida Does, Virginia een Afefe verhaal, illustrator Daniëlle Nijboer, Querido, 2023, 112 blz., 9789045128528



Tekst achterkant van het boek:
Virginia woont op het eiland Aruba, in het Koninkrijk der Nederlanden. Haar leven is een voortdurende strijd want ze is gevangen in slavernij. Dag na dag ploetert ze op de aloëvelden, maar diep van binnen verlangt ze naar vrijheid. Ze wil dansen, gekleed in een sierlijke zachte jurk.

Virginia is vastbesloten om haar droom te blijven volgen: vrij zijn, als de vogels hoog in de tropenlucht. En ze is niet alleen: Afefe, de magische wind schiet haar te hulp!

Virginia heeft echt bestaan. Ze is een inspiratie voor velen, ook voor Ida Does, Ellen-Rose Kambel, Daniëlle Nijboer en Joan Windzak. Zij bedachten de magische Afefe Stories over vrouwen die in koloniale slavernij moesten overleven. Virginia is het eerste verhaal van deze reeks.