door Om eerlijk te zijn begon ik enigszins sceptisch aan Zoef! De omschrijving deed mij aarzelen, simpelweg omdat dood definitief is en je kinderen hieromtrent geen sprookjes hoeft te vertellen. Magisch realisme en serieuze onderwerpen zijn voor mij niet vaak een match, ik schreef erover in een stuk op de website, maar wat als je door een zin op de achterkant van het boek ook een mythische verwijzing vermoedt én je het werk van Janneke Schotveld gewoonweg altijd leest, dan pak je deze tóch op.
De zin: ‘Zoef en Amir gaan op een avontuurlijke reis naar de Grens om Oela terug te halen voor ze definitief oversteekt’ doet denken aan de Styx. In het licht van mythologie is de Grens in combinatie met een tegenkomende driekoppige hond, de figuur Vadertje Tijd en een geschetst beeld aan het eind met nog wat factoren een ander verhaal dan eerder uitgekomen verhalen in dit genre. Kennis van de mythologie kan handig zijn om e.e.a. te kunnen interpreteren, maar door schrijfwijze en soepel verwerkte uitleg niet per se nodig voor de jonge lezer, wel een leuke extra voor de voorlezer.
De achterflaptekst is overigens goed gekozen, ook dat mag eens vermeld. Zonder verbloemende doekjes wordt medegedeeld dat Amirs liefste vriend hond Oela dood is. Een gegeven dat best binnen kan komen bij jonge lezers, want zo ieder weet: van je dierbare (huis)dier afscheid moeten nemen doet pijn en tevens kan het een eerste hard afscheid zijn. Maar ook: goed afscheid nemen kun je maar één keer doen. Aan de volwassene altijd de tip: lees mee, lees voor of adviseer anders als dit onderwerp nog te ingrijpend is.
Factoren die ook meespelen waardoor dit boek over verlies en rouw voor de middenbouwlezer en zondermeer ook voor de bovenbouwer geschikt is, zijn taal, fantasie en maatschappelijke onderwerpen. Wat een uitdrukkingen, verwijzingen, wijsheden en woorden. Dit is spelenderwijs uitbreiding doneren aan de woordenschat. Een greep uit het volgekladde notitieblaadje: efficiëntie, verpulverd, versnapering, timide, bazelen, joviaal, polyester, cabine, stellig, onbevoegden; nee geen futiliteiten en frivoliteiten voor de lezer van een jaar of acht. Te moeilijk, nee joh, Schotveld weet wat ze doet.
De verwijzingen naar Duizend-en-één-nacht, Alice in Wonderland, de genoemde mythologie, verwijzing naar een bekende schrijver en zelfs een wegwijzer uit een geweldig boek komen soepeltjes langs en zijn een herkenning voor de voorlezer waarna deze even later worden verduidelijkt voor de luisteraar of zelflezer. De wijsheden zijn mogelijk algemeen, wel altijd goed om bevestiging te krijgen als je onzeker bent door emotie. Want ieder is goed zoals die is en iedereen is uniek, heb daar geloof in en vertrouw erop.
De zalige fantasie van deze schrijver kennen we volop. Dit keer vliegen we met de elfjarige Amir mee op een tapijt, géén kleed, dat heeft liggen stofhappen op de zolder. Het pratende vliegende tapijt is de omarmende vriend die Amir zo ontzettend nodig heeft nu Oela niet meer naast zijn bed slaapt. ‘Ze was oud! Het was tijd voor haar om te gaan, haar leef-tijd was op.’ Oela, die hij zijn leven lang kende en waar hij geen echt afscheid van heeft genomen. En daar zit ‘m nu net de kneep. Of Schotveld hiermee wil zeggen, kinderen zijn nooit te jong om werkelijk afscheid te nemen en houd ze niet weg van wat onlosmakelijk bij het leven hoort, alleen maar goed voor de verwerking als ze dit zélf willen.
‘Alhamdoelillah, wat is het fijn, om op avontuur te zijn…’
Met het tapijt, Zoef dus, maakt Amir een wonderlijke reis. Ze vliegen over woestijngebied irritant zand en in de weg staande hoogbouw die er vroeger niet was, ontmoeten sprookfiguren, komen in bosachtige omgeving, is er iets met een hologram en een Wonderwoud, moeten hinderlijke kwaliteitsvragen beantwoorden aan een haas die eigentijdse selfies neemt en is er altijd maar haast die ziekte van de tijd wordt genoemd, maar wat is op tijd? Aan een portie filosofie ontkom je niet als je op tijd bij De Grens moet zijn en dan moet je Baba nog ontmoeten.
Naast de filosofische denkers worden maatschappelijke thema’s en passant ingevlogen. Het Perzische tapijt kwam mee toen familie uit Irak emigreerde. Het tapijt merkt op de er naast meer hoogbouw ook veel meer vliegverkeer in de lucht is sinds zijn laatste vlucht. Een vlucht met een oudoom die ook vleug had terwijl de mogelijkheid tot tapijtvliegverkeer is afgenomen met als oorzaak oorlogen en branden. Dat de ruimte bovengronds te beperkt is geworden somt de ratelende haas ook even op aan de hand van het uitgebreide metrostelsel, maar geniet wel van futuristische technologie en wil tegenstrijdig de toerist ook nu verleiden te komen. Je proeft overconsumptie en dierenwelzijn om dat vervolgens zonder omhaal bevestigd te krijgen aan het eind met boten Anoniemen.
Ofschoon het tapijt-zonder-gezicht mopperend tegen Amir zegt: ‘Wat zitten jullie mensen toch onhandig in elkaar’ is het tapijt niets menselijks vreemd in gedrag. Het kan nauwelijks een verleiding weerstaan, is gevoelig voor complimentjes maar even snel ook beledigd. Laat hem niet horen dat je denkt dat hij de weg niet weet, verdwalen dus. Intussen is Zoef wel begripvol en hoekomvattend voor Amir. Tussendoor alle vaart in gebeurtenissen en taal komt het gemis en verdriet om Oela realistisch tot uitdrukking. Alle fases van rouw komen in tempo voorbij. Verdriet gaat over in ongeloof naar een sprankje hoop, van weemoedige herinneringen tot boosheid met schoppen en tieren. Bijkomend voordeel: het kleed was gelijk geklopt. Het is een lang en moeilijk proces dat geven en nemen is. Of zoals Zoef zegt: ‘Ik heb veel meegemaakt en daar hou je nou eenmaal littekens aan over. Slijtplekken vanbinnen en vanbuiten.’ Zoef maakt zich er niet meer druk over of zijn ‘vleug’ goed zit. Wel over dat mensen hun geloof in verhalen moeten houden want die lijken stilletjes te verdwijnen.
Er is volop ruimte gegeven aan de tekeningen in zwartwit van Nadia Meezen. Deze dragen bij aan beleving en emoties, geven beeld aan figuren en vooral is er daardoor lucht in het verhaal als het zwaarder is. Je ziet een getekend belangrijk briefje, een geweldige wegwijzer, een ‘getikte theevisite’, een droevige muzikant aan het Tranenmeer, een levendige Oela en een ontroerende en zo moedige Amir met Zoef naar het einde: ‘Als je niet zoveel van haar hield, zou je haar niet zo verschrikkelijk missen.’ – ‘Het gaat altijd over de liefde.’
Het doorlopende omslag geeft een indruk van een huidig stadsaanzicht inclusief verlichting voor vliegverkeer. Je ziet een leuke opdracht voor je. Door de tot de verbeeldingsprekende illustratie zou je bijna zelf gaan proberen of het badkamerkleedje met zo’n gezichtspatroontje opkrullende hoeken heeft. Perzisch tapijt dus. Even zweven boven je woonplaats. Moet je wel de vleug hebben.
Het terughalen uit ‘de onstoffelijke wereld’ van Oela blijft bijzonder maar is door het mythische aspect een avontuur in balans met doordenkers, niet in het minst door alle bovengenoemde onderdelen. In de herhaling: taal, emotie, fantasie, verwijzingen, maatschappij, humor en nog vast meer, het kladderbriefje is nog niet leeg. Wat wil je met een in vliegende vaart vertelde verhaallijn die ook verrast en laat lachen. En nadenken, want helpt treuren echt geen zier zoals haas zegt, moet je verdriet wegduwen en gaat het in het leven alleen om lol? De Wegwijzer geeft aan dat ‘welke weg je ook neemt, het is jouw weg.’
Een boek dat je gewoonweg in je klas moet hebben. Misschien kan jij de Dolores zijn waardoor ballast wordt gedumpt. Realistische pijnlijke woorden als ‘nooit meer’ uitspreken, waardoor rust kan ontstaan en met stap-voor-stap ontstane ruimte de mogelijkheid er is om vooruit te kijken naar een volgend avontuur. ‘Het snelste tapijt van het luchtruim’ of ‘Alle verhalen zijn waar’?
Wat een heerlijk goed boek met een lach en een traan. Zoef, vlieg naar de boekwinkel!
Janneke Schotveld, Zoef! Over een jongen, de tijd en een vliegend tapijt, illustrator Nadia Meezen, Van Goor, 2024, 128 blz., 9789000393251
Voor meer tips m.b.t. rouw en verlies:
Lezersgoud extra: ‘Wie gemist wordt is nooit ver weg’
Eén gedachte over “Janneke Schotveld – Zoef! Over een jongen, de tijd en een vliegend tapijt”