door Een boek over waarheid en nepnieuws voor kinderen; moeilijk? Waarschijnlijk wel, maar nodig is het zeker. Kinderen krijgen veel mee over de wereld via filmpjes op sociale media, klasgenoten, een op tafel achtergelaten krant. Hen weghouden van het jeugdjournaal helpt niet tegen nieuwsbeperking zoals sommige ouders lijken te denken.
Die zin herbergt overigens een belangrijke vraag: waarom moet je kinderen bij de actualiteiten weghouden? Ja er komt elke dag een stortvloed aan meestal treurige berichten uit de hele wereld. Het is fijn om kinderen nog onbevangen om zich heen te kunnen laten kijken zonder alle ellende die er is, maar zij beseffen in mindere mate dan volwassenen hoe een president 5000 km verderop invloed kan hebben op het leven in de Lage Landen. Wat me bij de volgende vraag brengt: zien ouders/volwassenen zelf nog wel hoe ze de zin van de onzin moeten scheiden en hoe ze schreeuwerigere krantenkoppen kritisch moeten bekijken?
Hier volgt dan maar direct een aanbeveling voor Op zoek naar de waarheid: óók heel goed leesbaar voor volwassenen!
De Graaf neemt je mee door de wereld die bestaat uit o.m. de Vallei der Verzinsels en Hoogvlaktes van Hersenspinsels. Op geruststellende toon legt ze uit dat mensen al duizenden jaren nadenken over ‘waarheid’. Met de kennis van nu kunnen we regenbuien en aardbevingen verklaren, maar de Romeinen en Grieken dachten toen dat de goden boos waren. En misschien zeggen de mensen over 2000 jaar wel zinnige dingen over het Monster van Loch Ness en graancirkels, verschijnselen die nu onverklaarbaar lijken.
De Graaf gaat verder met hoe één gebeurtenis verschillend opgevat kan worden. Dat doet ze treffend door een verhaaltje door drie kinderen te laten vertellen waarin de details steeds anders overkomen. Boodschap: luister naar elkaar (en stel dus vragen!) en controleer feiten die je kunt opzoeken, factchecking!
Moeilijke begrippen als cognitieve dissonantie en flexibiliteit schuwt ze niet in de uitleg over waarom sommige mensen het lastig vinden hoe met waarheid om te gaan. Als je als lezer wilt onthouden hoe dat ook weer precies zit moet je even terugdenken aan de afbeeldingen van Margot Holtman die ze hier getekend heeft: een ruimtemannetje met emmers melk en een computerende octopus.
Het hele boek is uitgevoerd in blauwtinten, met zeer regelmatig een verduidelijkende tekening die de tekst onderbreekt en vooral verlevendigt. De illustratie bij ‘Liegen voor de lol’ is zelfs grappig te noemen en geeft aanleiding tot gesprek. De veelzijdigheid, fantasie, inventiviteit en meer van illustrator Margot Holtman is duidelijk op te merken. De opmaak is rustig gehouden, de tekst heeft duidelijke tussenkoppen en de hoofdstukken (de eerder genoemde werelddelen) voelen niet te lang aan – toch besteedt de auteur minstens twintig pagina’s aan een subonderwerp. Het is de kunst van het doseren en toch geen informatie weglaten die Julie de Graaf beheerst. Een compliment aan vormgever Koen Surmont is op zijn plaats.
Op zoek naar de waarheid behandelt naast waarheid, leugens en de wetenschap daaromheen ook thematiek die de laatste jaren duidelijk terugkomt in onze levens. De verschillende kanten van sociale media, kunstmatige intelligentie en het woordenboek der nepnieuws met veelal Engelstalige begrippen. Testjes om nepnieuws te ontdekken en welke tekst door een robot of de auteur is geschreven houden de lezer bij de les.
Na dit boek is de lezer, jeugdig of volwassen, beter gewapend in de zoektocht naar de waarheid in de nieuwsstroom.
Deze verzorgde uitgave biedt goede gespreksstof en hoort thuis in elke school en bibliotheek!
Julie de Graaf, Op zoek naar de waarheid, illustraties Margot Holtman, Lannoo, 2024, 176 blz., 9789401438919.
Mochten volwassenen willen doorlezen over internetgevaren, lees dan Daniël Verlaan – Ik weet je wachtwoord en het Essay van de Maand van de Geschiedenis door Hans Schnitzler.
