door ‘Schaamte zit soms zo diep’
In de familie van Miloe van Beek werd gezwegen over de kunstenaar en haar overgrootvader Ed Gerdes. Er is duidelijk schaamte over zijn rol en houding in de Tweede Wereldoorlog. Hoe hebben zijn keuzes het leven van Miloe’s oma Sacha Gerdes beïnvloed? De auteur reconstrueerde het in Daar praten wij niet over en hoopt met dit boek de schaamte te doorbreken.
Hoeveel moed was voor dit boek nodig?
‘De woorden ‘moed’ en ‘dapper’ hoor ik vrij vaak als het over het boek gaat.
Ik moest vooral de rol van vredestichter van me af leggen; van nature voel ik me geroepen om overal harmonie te brengen. Een tijd lang heb ik geprobeerd iedereen tevreden te stellen maar ik moest accepteren dat wat ik ook zou doen, een aantal familieleden met het eindresultaat niet gelukkig zouden zijn. Deels had dit te maken met de familiegeschiedenis an sich, deels ook met de fictie/non-fictiediscussie. Daar mag natuurlijk over gediscussieerd worden: welke vrijheid heb ik als schrijver? Een deel van de familie vond dat ik de hele geschiedenis als fictie moest neerpennen. Mijn verhaal heeft ook aandacht gekregen in de lokale kranten in Het Gooi; dat vond ik best spannend. In die streek woonden in de oorlog meer NSB’ers. Zouden er verhalen en reacties loskomen? Gelukkig waarderen mensen het over het algemeen als je een eerlijk verhaal opschrijft.
Om terug te komen op de vraag, ik ben blijven staan voor mijn boek. Ik vond het belangrijk om het verhaal te vertellen en vind nog steeds dat ik daar een bepaalde vrijheid in heb. Of het moedig is? Lastig om dat over mezelf te zeggen. Wel is het zo dat ik vóór het onderzoek mijn oma zag als een starre afstandelijke vrouw, maar toen ik me in haar verdiepte werd ze steeds meer een dapper meisje dat haar eigen koers voer. Het voelt alsof ik ook mijn nek voor haar heb uitgestoken.’
In het nawoord beschrijf je dat het boek onder andere is gebaseerd op de memoires van je oma. Je tantes hadden die uitgewerkt. Wilden zij wel dat dit familieverhaal naar buiten kwam?
‘Een tante heeft de memoires voorzien van voor- en nawoord, een andere houdt het familiearchief bij, waar ik veel aan had. Mijn opa Marius van Beek, waar mijn oma in de oorlog mee trouwde, zat in het verzet, dus ook over die rol kwamen de vragen: hoe gedetailleerd en groot wordt zijn verhaal in het boek? Hoe werk je als schrijver dit personage uit of blijft hij een bijfiguur? Ik wilde echt mijn oma en haar verhaal centraal stellen. Een aantal familieleden vindt ergens wel dat deze geschiedenis verteld moet worden, maar ze hebben er ook moeite mee. Er heerst wel een soort constante spanning rond mijn overgrootvader, alles wat je erover zegt kan verkeerd worden opgevat. Mijn tantes en vader staan ook dichter bij de Tweede Wereldoorlog, ik merk dat het voor hen een zwaar thema blijft. Zo spraken ze uit dat als deze geschiedenis op papier gezet zou worden, ‘de oorlog gisteren afgelopen was’. Ik merk dat ik er verder vanaf sta omdat ik van een andere (latere) generatie ben. Je moet een bepaalde distantie hebben om over zo’n beladen onderwerp te kunnen schrijven. Als ik dit boek over twintig jaar pas had geschreven was er minder pijn in de familie geweest, en minder gedoe.’
In het boek zijn ook brieven opgenomen van bijvoorbeeld je overgrootvader Ed Gerdes aan zijn zoon. Heb je die tijdens je onderzoek allemaal in het Nationaal Archief gevonden?
‘Niet alles, maar wel veel. In de dossiers die in het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging zijn opgenomen, is veel persoonlijke correspondentie terug te vinden. Dat werd gebruikt als bewijs in strafzaken tegen mijn overgrootvader. Brieven van mijn oma vond ik er eveneens in terug. Zij schreef daarin onder andere wat haar vader zoal zei en vond, dat diende als bewijs in de rechtspleging.’
Wat hoop je mee te geven met Daar praten wij niet over?
‘Ik hoop dat de lezer door het lezen ervaart dat iedereen meerdere kanten in zich heeft. Soms is het een glijdende schaal: als je ergens in verwikkeld raakt, kom je er dan nog wel uit? Je hoeft niet per se een slecht persoon te zijn om slechte keuzes te maken, het kan iedereen overkomen. Ik hoop met Daar praten wij niet over ook een nieuwe generatie mee aan te spreken, een jong publiek. Overal waar ik ben geweest om over mijn boek te vertellen, zit er wel iemand in het publiek die mij achteraf een beladen familiegeschiedenis toevertrouwt. In zoveel mensen zit die schaamte zo diep; in zoveel families is decennialang gezwegen. Er zijn oudere mensen die zich nu pas erkend voelen, juist door een verhaal als het mijne. Voor hen moet ook ruimte zijn. In die zin heeft het boek al wat goeds betekend.’
Meer weten over het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging in het Nationaal Archief? Lees hier meer: https://www.nationaalarchief.nl/onderzoeken/zoekhulpen/tweede-wereldoorlog-centraal-archief-bijzondere-rechtspleging-cabr#collapse-1103
Miloe van Beek, Daar praten wij niet over, Orlando, 2021, 224 blz., 9789493081888.
