door Niets moet zijn zoals het is, er zit geen bedoeling achter, alles is zoals het is. Ik ben al mijn herinneringen bij elkaar, alle blikken, woorden, stiltes, woedes, liefdes, vrolijkheid, droefenis, van minuut tot minuut opgebouwd en gegroeid.
Aan het eind van dag is een prachtige, vlot en krachtig geschreven roman vol met passages zoals hierboven aangehaald. En als het boek uit is, ontsnapt een WOW!
Als in een polygoonjournaal trekt er een reeks aan nieuwsfeiten voorbij; de jaren zestig, zeventig en tachtig met Dolle Mina’s, provo’s, het feminisme, de vrijheid in denken, de onafhankelijkheid van Suriname, het regime in Griekenland, Spanje en Franco, Tsjernobyl en geen groente eten uit de tuin, vervolgens Berlijn met oost en west voorafgaand aan die Wende begin jaren negentig tot aan een nieuw kabinet op het bordes van Huis ten Bosch. Al deze feiten zijn naast persoonlijke herinneringen verweven in het verhaal dat Nelleke Noordervliet neerzet over de fictieve oud-politica Katharina Mercedes Donker. Het boek geeft een tijdsbeeld van hoe de verschillende sociale milieus leefden. Niet een van mijn linkse politieke vrienden is opgegroeid zonder badkamer. En aan mijn kant is een boekenplank een zeldzaamheid. Slechts op één moment, tijdens Donkers’ promotie, zijn alle sociale klassen verenigd. Het arbeidersmilieu van de familie, haar politieke vrienden en de wetenschap worden slechts verbonden door de ober met het blad dranken.
Dit boek is niet zomaar een opsomming van het leven van Katharina Donker. Het tijdsbeeld begint met de ontvangen brief van biografe Clara Hartong waarin zij aan de oud-politica toestemming en medewerking vraagt voor het schrijven van een biografie. Katharina blijft met deze vraag worstelen die haar confronteert met het verleden waardoor het tijdsbeeld ook een biografie wordt, Het persoonlijke is politiek.
Vanuit een prettig wisselend, niet chronologisch en beeldend vertelperspectief wordt de lezer goed gedoseerd bekend met het hele levensverhaal van Katharina. In zorgvuldig gekozen woorden en vlotte schrijfstijl wordt al analyserend verteld over de eeuwige worsteling van carrière en gezin die je als vrouw kan hebben, de politieke keuzes of juist beslissingen die worden gemaakt, de relaties die zijn aangegaan of spontaan zijn ontstaan, over vreugde en verdriet. Welke keuze je ook maakt, het publieke oordeel weet het altijd beter, de politiek heeft het altijd gedaan, wanneer doet men het goed? En zo trekt ook aan Katharina haar leven als een film aan haar voorbij tijdens het opschrijven van de gebeurtenissen die zij niet beschreven wil hebben in een biografie. Dit spiegelpaleis van levens tornt al mijn naden los. Er wordt haar verweten dat ze nooit werkelijk een keuze heeft gemaakt in het leven, altijd zijdelings bij grote gebeurtenissen betrokken is geweest totdat ze op hoge leeftijd toch wel een keuze maakt.
Ondanks dat het boek veel vaart en herkenbaarheid heeft, is het geen boek dat zomaar even kan worden gelezen, er is veel om over na te denken, veel om te onthouden, kortom een geweldige roman met inhoud. Een lezer die in de beschreven tijd is opgegroeid of toen al iets ouder was, zal tijdens het lezen een eigen terugblik in de tijd ervaren. Een verhaal dat niet snel loslaat. Aan het eind van een dag, aan het einde van een leven is er veel om over te verhalen en na te denken. Een balans wordt opgemaakt. Alles is zoals het is. Een aanrader.
Nelleke Noordervliet, Aan het eind van de dag, Atlas Contact, 2017, 352 blz., 9789025451806
