door Vier onbekende brieven van Albert Camus, vertaald door Jozef Waanders en van context voorzien door Bas Heijne.
Wie slechts De vreemdeling van de Frans-Algerijnse schrijver kent, vindt het wellicht handig die context te lezen. Camus heeft namelijk al zijn werk binnen een raamwerk geplaatst waarin hij uiting geeft aan het wezen van de mens. De absurde mens (zoekend, vragen stellend), de mens die in opstand komt en de mens die liefde betoont/ervaart. Aan dat laatste is hij maar deels toe gekomen; de literaire filosoof overleed in 1960 in een auto-ongeluk. Zijn literaire plan is overgeleverd doordat hij zijn literaire en levensdenkwerk neerpende in zijn Carnets.
Camus had zijn eigen humanisme, waarin hij een genuanceerde kijk op de mens had. Slecht en goed zijn nooit helemaal slecht en goed. Volgens Heijne “weigert Camus zich over te geven aan de roes van de emotie van het moment” en “vraagt zo’n houding om radicale onafhankelijkheid”.
Dat hangt samen met zijn levenshouding: de mens/menselijkheid moet nooit ondergeschikt gemaakt worden aan ideologische attracties oftewel de grens tussen het politieke en persoonlijke lijkt soms weg. Hoe voorkomen we dat elke gebeurtenis of nieuwsbericht verpolitiseerd wordt? Hoe zijn we een mens, wat brengen we in tegen haat en overheersingsdrift?
65 jaar na zijn dood zijn dit nog steeds/weer hele nuttige vragen om elkaar te stellen. (Tip voor de campagnetijd: misschien moesten deze vragen eens opgeworpen worden in een debat.)
In de brieven zelf pareert Camus denkbeeldige patriottistische verwijten. “U houdt niet van uw land” is in de nationalistische uitleg ‘eigen volk eerst’ maar hij legt het in de woorden van de nazistische opponenten uit als ‘een hogere liefde’. Een kritische liefde waarin begrippen als heldendom en vriendschap geherdefinieerd moesten worden, waardoor ook het Franse volk een innerlijk vuur heeft gevonden om te vechten.
Ook beschouwt Camus de Frans-Duitse vriendschap die eens bestond en in de Tweede Wereldoorlog verloren ging. Hij hoopt haar terug te zien in een Europese gemeenschap, maar de betekenis van Europa is in 1944 voor ieder nog te verschillend.
Woorden nemen altijd de kleur aan van de acties of offers die ze opwekken.
Een waarheid als een koe, ook nu.
Albert Camus en Bas Heijne, Een hogere liefde. Brieven aan een Duitse vriend, vert. Jozef Waanders, Prometheus, 2024, 80 blz., 9789044656893.
