door Zomerlezen, ook vakantielezen, is boeken lezen zonder dat een bespreking wordt verwacht. Het leesplezier staat voorop en is een poging om de leesstapel omlaag te brengen. Soms heb je een snellezer in handen die in een dagdeel wordt verslonden, soms is het een klassieker of een titel met meer thematiek, boeken waar je op gewone werkdagen of tussendoor recensiewerk niet aan toekomt.
Per zes gelezen vakantietitels een overzichtje met toch een stukje inhoud, beleving of een paar quotes. Voor mijzelf om te onthouden, voor een andere lezer bij interesse om misschien ook te lezen.
Thomas Heerma Van Voss, Het Baltisch station – Ambo/Anthos
Gestart in een trein, nu uitgelezen. Een spoorslag met verslag treinreis Amsterdam-Tallinn. Een reis die niet in Nederland volledig is te boeken en het steeds afwachten is wanneer en of de trein zal arriveren. Treinschema’s worden dubbel gecontroleerd op een ‘wirwar van tijdstippen en verbindingen’. Maar toch: ‘They say you have to leave Rzezawa at three thirty in the morning. But I don’t think there are trains by then.’ Waarom Tallinn wordt geleidelijk duidelijker.
Het kaartje voorin geeft handige duiding waar welke landen liggen die worden doorkruist. Alleen al voor wie het nieuws nauwgezet volgt m.b.t. de Baltische Staten is deze Spoorslag interessant.
Deze Spoorslag is ook een verslag van een bezoek aan het gezin van een jeugdvriend. De jeugdvriend waar door werk nog steeds online contact mee wordt onderhouden – ‘Dan blijf ik betrokken bij hoe mijn leven ook had kunnen lopen’ – en nu eindelijk weer wordt ontmoet. De overeenkomsten van toen, versus de verschillen nu. De ene wel schrijver geworden, de ander niet: ‘Ja, je hebt gelijk. Dat hele verhaal moet ik uiteraard schrijven. Net als het verhaal over Karat.’ Of over opgroeien in Polen, of het leven met constante dreiging.
Een ander omgaan met elkaar, door traditie, land, taal en een vaste rolverdeling met gewoonten. Wel een opmerkzaamheid zonder dat veel woorden zijn uitgewisseld: ‘And I hope you’ll find some sort of rest and things turns out okay.’ Op het verlaten station spreekt veel uit enkele woorden: ‘Ik vond het zó leuk dat je er was.’
Een Spoorslagdeeltje dat een heel boek bevat, aan informatie, aan beleving, emotie. Graag gelezen. Beeldend geschreven.
Maar hoe was het verblijf in Tallinn, hoe ging de terugreis, de thuiskomst en reflectie? Een boek over het geheel?
Annelies Verbeke, Slaap – De Geus
Een debuut dat werd gespot en aangeraden in boekhandel ’t Spui en kwam daardoor op de vakantiestapel. Een psychologisch verhaal over het met geen mogelijkheid kunnen slapen, alle adviezen ten spijt. Onmacht en eenzaam zijn.
‘Mijn nachten waren langer dan mijn dagen, want ’s nachts was ik alleen.’
Er zijn meer niet-slapers blijkt op dwaaltochten door de stad. Een paar uur rust is uniek. Het als normaal functioneren zoals men dat vindt horen is niet meer mogelijk. Er wordt nachtelijk anders waargenomen. Twee mensen op zoek, twee mensen ontmoeten. De wereld anders bezien. Zwart, beschadigende twijfel, bijzonder en ook een glimlach, raak geschreven. Zonder notities achterelkaar uitgelezen. Op naar een volgende Verbeke.
Thomas Bernhard, Op de Boomgrens – IJzer
Drie novelles van de Oostenrijker Bernhard in vertaling van Gerard Bes en Philip Giesel met ook een nawoord van hen.
De eerste, Kulterer (1962), gaat over een persoon die binnenkort de gevangenis mag verlaten en tijdens zijn detentie alle dagen werkzaam is gebleven in de drukkerij. Hij noteert en schrijft in het donker verhalen. Kulterer weet echter niet meer of hij het wel zo fijn vindt om naar buiten te mogen. ‘Ja, ja ik weet het’ – de structuur, de duidelijkheid van regels en een mate van omarming wegen niet op tegen het onzekere en hopeloze van buiten waar hij zelf weer keuzes moet maken, de kleur weg is en men geen pardon kent.
De tweede uit 1963, De Italiaan, die uit Florence komt gaat over een aanstaande begrafenis, kostuums, toneelstukken door kinderen geschreven en herinneringen aan Polen en Duitsers in WOII waarbij een paviljoen het middelpunt is. Alles in pakweg twaalf bladzijden.
Op de boomgrens (1967) en tevens titel van deze uitgave, ook van beperkte lengte lijkt de boomgrens bij Mühlbach letterlijk een grens te zijn, een punt tot waar lijden kan worden verdragen. Twee jonge mensen met uitzicht op de berg zonder persoonlijk uitzicht en een briefschrijver die observeert, herinnert en naast schrijft ook handelt.
De drie verhalen zijn bijzonder, geven stof tot, waarbij het nawoord zo mogelijk nog interessanter is. Drie verhalen die niet vrolijk van onderwerp zijn, toch ook deze Bernhard graag gelezen.
Rob van Essen, Engeland is gesloten – Atlas Contact
Een oudere ‘ongelezen Van Essen’ mee op de vakantiestapel, wel de heruitgave met een toegevoegd nawoord. In Engeland is gesloten komt de jeugdherberg terug die in Reddend zwemmen een locatie is. De titel van deze uit de kast geplukte Van Essen doet denken aan een kinderliedje. Precies, naar Engeland varen en iets met een sleutel en zwanen –
‘Als ik na het ontbijt het overgebleven brood aan de eenden in de Groenburgwal voerde en er over het stille water vanaf de Raamgracht twee zwanen met omhooggekrulde vleugels aan kwamen glijden om ook eens van het brood te proeven, was ik geneigd te denken dat ze alleen maar kwamen als ík het brood in het water gooide, niet dat ik dat als een persoonlijke verdienste zag, eerder als toeval, maar toch.’ En soms is er geen smid meer die iets kan repareren.
Een eerste liefde, Amsterdam, jong zijn toen, ambities wel of niet, een postbode in het nu, vriendschappen voor altijd en ook Engeland dus. Vlot vakantiedoorlezen. Niet de meest favoriete uit de verzamelrij, wel eentje die ertussen hoort, alleen al om ook weer het nawoord.
De eerste druk uit 2004 heeft op het omslag de witte schoenen die in het verhaal een plek innemen.
Philip Roth, Alleman – De Bezige Bij
Op het laatste moment nog een Roth op de stapel gelegd. Een vroeger werk mee; een Joseph Roth, Philip Roth of bijv. een Steinbeck of een Zweig. Het werd ‘Alleman’ door formaat en strakke omslag.
In wat je als voorwoord kunt zien: ‘Alleman is een openhartig, intiem en tegelijk universeel verhaal over verlies, spijt en de kunst van het verdragen.’ Na eerder succes ‘richtte Roth zich nu op de eeuwige worsteling van één man met zijn sterfelijkheid.’
In delen uitgelezen. Het eerste stuk was mogelijk het meest interessant m.b.t. tradities, cultuur, familieverhoudingen en waar herinneringen over de WOII-tijd worden aangehaald.
‘De kustwacht (..) patrouilleerde dag en nacht om te verhinderen dat er ergens (..) saboteurs aan land kwamen. Toch wisten een paar er ongezien doorheen te glippen, saboteurs die net als de Amerikaanse nazisympathisanten in radiocontact stonden met de duikboten die de scheepvaartroutes aan de oostkust onveilig maakten en vanaf het begin van de oorlog voor de kust van New Jersey schepen tot zinken hadden gebracht.’
Een gedachte als ‘nu weet ik er genoeg over’ vooral m.b.t. alle medische verhandelingen kwam soms bovendrijven. Ofschoon de plaats van lezen bijgedragen zal hebben aan beleving geeft deze reactie ook aan dat het werkelijk in ‘Alleman’ over de gewone gemiddelde man gaat met een betrekkelijk gewoon leven. De originele titel Everyman geeft dit misschien nog wel beter weer.
De titel is tevens de naam van de juwelierszaak van een gewone Joods-Amerikaanse man: ‘… zijn geniale vondst was dat hij de zaak niet zijn eigen naam gaf, maar hem Alleman Juweliers noemde, en onder die naam was hij bekend in heel Union County bij de massa’s gewone mensen die zijn trouwe klanten waren. – Voor werkmensen is het kopen van een diamant een gewichtige zaak, al is het nog zo’n kleintje. Dat laatste sprak aan, de gewone mens die ook de kans mag hebben om mee te doen in wat veelal alleen voor de welgestelden toegankelijk was en is. Hoeveel juweliers zouden er in werkelijkheid zo hebben gehandeld als deze Alleman? Moest dit als voorbeeld dienen?
Kunst speelt ook een rol, m.n. in de tweede helft waarin deze Alleman zich na het werkzame leven met de creativiteit van de reclamewereld en aantal huwelijken zich nu richt op het zelf schilderen en lesgeven in een dorp / leefgemeenschap ingericht voor ouderen. Was dit de Alleman die hij ooit voor ogen had?
Ondanks het in fasen lezen blijft het verhaal in je hoofd zitten, toont spiegels, en geeft het een soort voldoening weer een Roth van de plank te hebben gelezen.
Raoul de Jong, Jaguarman – De Bezige Bij
Deze versie van Jaguarman kwam een keer de boekenkast binnengewandeld. Geen toeval, bewust gezocht naar deze uitgave door de verwerkte kleuren, het omslagontwerp van Frank August. Het essay Boto Banja werd met interesse én graag gelezen, mede door de schrijfstijl van De Jong.
Met Keti Koti in het zicht, een dossier jeugd Slavernij en Kolonisatie (in opbouw) op de website, moest dit boek nu toch echt worden gelezen.
Jaguarman is meer dan een zoektocht, het is een geschiedenis, een dossier met namen, met tradities, vertellingen, gezegdes, uitspraken en zoveel meer. De ondertitel: ‘Mijn vader, zijn vader en andere Surinaamse helden’ geeft het aan. Een stamboom, een kaart, tekeningen, aquarellen, staatjes, noem maar op; er is zoveel te bekijken en te lezen over de bevindingen, waarheden, ervaringen en ontdekkingen dat je vanzelf af en toe het boek even weglegt.
Achterin staat: Lieve lezer, daar ergens in de toekomst op een bank of op een stoel, achter een bureau of op een strand’. Terwijl een paar woorden worden weggetikt schud ik inderdaad zand uit het boek om de gemarkeerde zinnen terug te vinden.
Op de eerste pagina tekst wordt de wintipriesteres Misi Elly Purperhart genoemd. Het jeugdboek Winti ligt inmiddels uit de bibliotheek klaar. Even later staat er dat De Jong werd geboren in het jaar van Madonna’s Like a Virgin, op de verjaardag van Kerouac. Van de laatste is ook een titel mee, lezen dus.
‘Mijn vader wist dat ik bestond.’ Maar waar was die vader dan al die tijd? Er vindt een ontmoeting plaats en er worden notities gemaakt door het verhaal van vader op de vraag of er een link is tussen de Surinaamse familie en het regenwoud.
Een andere zin ‘Dit is geen toeval, daar geloof ik niet in.’ valt op. Iets dat herkenning geeft.
In Nederland: ‘We hebben geen bewegingsvrijheid en we beseffen het niet eens. Je het nooit een adempauze, je hebt alleen werk en ’s avonds een glas wijn om bij te komen, en de volgende dag begint alles opnieuw. In Suriname is er tijd voor een leven.’ Ook daarin herkenning.
Een zogenaamde smeltkroes van volken geeft een logische ‘genetische grabbelton: soms kreeg je blonde krullen, Aziatische ogen en een bruine huid.’ En dan doet deze zin zeer: ‘Het was de eerste plek die ik bezocht waar een mens als ik niets bijzonders was. In drie maanden tijd kreeg ik niet één opmerking over de kleur van mijn ogen.’
Wist je dat het op Surinaamse scholen verboden is om kroeshaar los te dragen? En dat Nederlanders in Suriname de enigen zijn die op slippers lopen en in badkleding? Er verschil in interpretatie over decorum is?
Een andere leerzame doordenker die je op blz. 63 leest: Nederlanders moeten altijd ergens naartoe, Surinamers verplaatsen zich in de hitte alleen als het moet, zijn in interactie met de elementen. En dan moet het verhaal over Jaguarman en zoveel meer in feite nog beginnen. Op dit punt gestopt met de ‘onthoudplakkertjes’, gewoon doorlezen en zelf nadenken.
Wat een leerzaam en interessant boek is Jaguarman. Bovenstaande is een minieme indruk wat dit boek de lezer vertelt en kan geven. Een blijver in de boekenkast zodat het er uitgenomen kan worden om iets te herlezen of iets op te zoeken. Literatuur verweven met geschiedenis, persoonlijke ervaringen, vertellingen en inzichten. Inderdaad een boek om op allerlei plaatsen te lezen, ik laat er korreltjes Frans zand in zodat de herinnering aan de eerste ervaring blijft.
Nog één quote, blz. 44:
‘Wat vijfhonderd jaar geleden gebeurde is nooit gestopt, het is alleen getransformeerd in iets anders. Ik zag ineens hoe dichtbij dat verleden is. En wat een wonder het was dat wij hier allemaal zaten, dat onze voorouders alles op de een of andere manier hadden overleefd. Ik zag hoe mooi ze waren, de mensen om mij heen. Dat ze niet hard en bitter waren geworden. En dat het tijd was om naar ze te luisteren. Dat dit verhaal werd gehoord.’
Lees Jaguarman, blijf dansen en besef dat ook jij een verhaal kan veranderen.
aan ervaringen en gedachten geven.
Thomas Heerma Van Voss, Spoorslag 7 Het Baltisch station, Ambo Anthos, 2024, 88 blz., 9789026363771
Annelies Verbeke, Slaap, De Geus, 2018, 160 blz., 9789044541441
Thomas Bernhard, Op de boomgrens, IJzer, 2016, 83 blz., 9789086841349
Rob van Essen, Engeland is gesloten, Atlas Contact, heruitgave, 2022, 224 blz., 9789025472795
Philip Roth, Alleman, De Bezige Bij, 2018, 160 blz., 9789403139807
Raoul de Jong, Jaguarman, De Bezige Bij, 2023, 256 blz., 9789403116921
