door ‘Goud!’, de meldingen vliegen op je telefoon binnen, kranten en nieuwswebsites koppen dit ene woord als er op de Olympische Spelen de hoogst mogelijke trede van het erepodium wordt gehaald. Vele spreekwoorden en gezegden worden er gebruikt rondom dit edelmetaal. De geschiedenis verhaalt over vele gebeurtenissen waarvan dit goud de oorzaak is. Goud heeft natuur en economie beïnvloed.
Goud, waar komt het vandaan, is er een oorzaak aan te wijzen waarom het ooit als kostbaar werd geduid? Goud, waarom bracht en brengt het mensen op bijzondere gedachten en handelingen? Waarom nam de alom bekende gold rush extreme vormen aan? In welke landen is er goud te vinden? Waardoor werd de rangorde van goud, zilver, brons bepaald? Is goud, het zoeken ernaar, verslavend? Is het spreekwoord waar ‘het is niet al goud wat er blinkt’? En maakt goud werkelijk gelukkig?
Voor dit boek ging Arend van Dam op onderzoek uit met ‘Team Goud’. Met zijn vrouw, zoon en schoondochter reisden ze grotendeels samen langs de westkust van de VS. Het kaartje voorin het boek geeft de route aan vanuit de staat Washington via Oregon naar Californië. Dit kaartje geeft naast de route ook houvast tijdens het lezen. Het verhaal van de zoektocht naar en bijv. over de eerste vindplaats van goud, Placerville, aan de westkust wordt nl. niet van A tot Z in één keer verteld.
Wie eerder boeken van Van Dam las weet dat hij verschillende anekdotes, feiten en meer kan aanhalen gepaard met veel enthousiasme en vertelplezier, om vervolgens het verhaal, de feitelijke route te vervolgen. Overigens worden tijdens de aanhalingen of uitweidingen zo men wil, ook kaartjes getoond die verduidelijken en welkom zijn. Steeds wordt daarin ook in een uitgelichte cirkel een detail van het gebied getoond.
Je komt daardoor tijdens het lezen op plaatsen waar je niet van had gehoord of nooit zal komen, maar door vertelwijze wel een beeldend van verslag krijgt. Beeldend: het boek geeft ook door de vele ingevoegde foto’s een geweldig reisverslag.
In dit boek verblijf je de ene keer in Egypte bij Toet en Hekanefer, dan weer bijv. in Australië, Ghana, Zuid-Afrika of op Aruba en lees je over oude beschavingen van de Inca’s in Peru en de Azteken uit Mexico. De geschiedenis van goud brengt je ook naar Bulgarije aan de Zwarte Zee of naar Griekenland en zelfs Colombia.
De keerzijde van goud wordt figuurlijk in verhalen, in bijv. de mythe van Koning Midas, de hebzucht, tot uitdrukking gebracht. De letterlijke bedroevende werkelijkheid lees je terug in de feiten rondom de mijnbouw in Zuid-Afrika. Je leest over ‘geestmijnwerkers’, over winning op vier kilometer diep waar het 62 graden was en vier uur nodig was om op de winplaats te komen. Later blijkt er een andere mijn te zijn geopend die nog dieper ging. Een ander triest makend verhaal over de goudwinning in Suriname. Veel natuurschade door enerzijds de winning, anderzijds door gebruikmaking van kwik ook voor dier en mens. Intussen lees je over een boektitel uit 2002, ‘Het goud van Suriname’ dat in herdruk, mogelijk met aanvulling en herschrijving door tijd, welkom is. Leerzaam zal het zeker zijn.
Over het ontstaan van goud lees je volgens de goede chronologie al in het begin van het boek. Dat goud een mineraal is en te maken heeft met sterrenstof en de Big Bang ben je aan het eind bijna vergeten door alle informatie. Het blijkt geen overbodige luxe om aantekeningen te maken tijdens het lezen. Dat Goud oud is wordt helemaal duidelijk als je hierover leest in het hoofdstuk ‘Het oudste goud’. Je ontdekt een interessant verband tussen Dordrecht, ‘vuursteen’ en Varna aan de Zwarte Zee met feiten van 6500 jaar geleden.
Dat dieren worden of werden ingezet in de mijnbouw is bekend. Bijv. de kanaries in de kolenmijnen, maar je leest in dit boek ook over de goudzoeker William Bourn en een goudmijn in Grass Valley. Ooit waren daar ezels werkzaam. Het lijkt dat er goed voor hen werd gezorgd. Het meisje Maud leert in deze vertelling dat ‘Spreken is zilver, zwijgen is goud.’
Goud in taal, goud in materiaal en goud in waardering. Goud aan de wieg van het ontstaan van waarde, het betalingssysteem, het begrip sparen, goud als hoogste beloning voor een prestatie, maar hoe bepaal je de waarde en of iets goud is? Met het hoofdstuk ‘Goud geld’ ga je terug naar 560 jaar v.Chr. ten tijde van koning Croesus in wat toen het land Lydia heette en lees je waardoor goud na schelpen en zout een betaalmiddel werd, de munt ontstond. Maar was het een ‘Eureka’? Was deze koning gelukkig? Wat is het gewicht van goud? Met een glimlach lees je op een punt ook over de wet van Archimedes. Aansluitend wordt verteld over legering, goudgehaltes en karaat. Wist je dat mobiele telefoons en schaatsmedailles op een bepaalde wijze ook met goud hebben te maken?
Bijna vanzelfsprekend komt door het onderwerp, net als in eerdere boeken als ‘De ware geschiedenis van Dancing Buffalo’ en ‘De reis van Syntax Bosselman’, kolonisatie ter sprake. Wie ooit in Staten rondom de Rocky Mountains was heeft direct een beeld als het gaat over de oorspronkelijke bewoners. Arend van Dam vertelt ook over Ghana en VOC of dat hij tijdens zijn Kinderweekbezoek aan Aruba het Arikok Nationaal Park heeft bezocht en de restanten zag van de Nederlandse goudkoorts. Onbekender is mogelijk hoe de oorspronkelijke bevolking van Salish in de verdrukking kwam, toen de goudkoorts in Seattle begon.
Door ‘Goud’ zijn er ook diverse verwijzingen naar kunst en literatuur. Leuk is om te lezen dat het volkssprookje Repelsteeltje in verschillende landen onder een andere naam bekend is, het sprookje met het figuurlijke goud spinnen. Zelfs Flamel uit Harry Potter komt voorbij. De beroemde eieren van de Russische Fabergé met rood goud of met bladgoud behangen kleding uit China. Schilders als Anselm Kiefer en Gustav Klimt worden met werken genoemd. Van de laatste lees je over het tot stand komen van een bekend werk: ‘Het portret van Adèle Bloch-Bauer’, maar ook dat hij een bewonderaar was van Vincent van Gogh die ‘kon met alle tinten geel doen of de zon schijnt’.
Zonnig geel goud of toch was niet alles goud wat er blonk? Nee, niet alles was echt goud wat er blonk en nog hier en daar blinkt. ‘Fool’s gold’ wat pyriet is, komt een paar keer ter sprake. In Australië werd zo men zegt ooit wel de grootste klomp goud gevonden, 78 kg zwaar. Manieren van bewerken, over het pannen, het eindeloze geduld of het winnen met de enorme machines uit documentaires getoond op Discovery Channel, diverse musea en bezochte plaatsen, natuurlijk rivieren, zeven en metaaldetectors, nuggets (wie weet ook daarvan afgeleid ‘kip nuggets’?), de grootste goudroof, het ontstaan van Sutter’s Mill en zo, zo veel meer komt ter sprake of wordt aangestipt. Wist je dat ‘El Dorado’ alles te maken heeft met goud? Je blijft vertellen, je gaat op Arend van Dam lijken als je dit boek of het eerder verschenen ‘Vuur’ hebt gelezen. Strooien met weetjes en feitjes!
Nog even terug naar het gedeelte waarmee dit boek begon, de reis langs de westkust van de VS, de persoonlijke zoektocht naar goud. Deze hoofdstukken zou je ook achterelkaar kunnen lezen, wel even eruit zeven welke dat zijn. Vooral voor jonge lezers is dit een optie. De inhoudsopgave in combinatie met het eerder genoemde kaartje voorin het boek kan daarbij helpend zijn. Het boek leent zich ook prima om door volwassen te worden gelezen of om met tussenpozen een gedeelte te lezen, je pakt de verhaallijn bij even terugbladeren zo weer op door de soepele schrijf- en vertelwijze.
Stukken reisverslag worden op het juiste moment afgewisseld met geschiedenis, kunst, economie of een maatschappelijk deelonderwerp dat gerelateerd is aan dat ene woord: Goud. Wat zijn er veel verhalen te vertellen door de vondst van ooit één zo’n klompje. En weet je wie er ook wel eens profiteerden van al die gelukzoekers wat vaak mannen waren: de praktische vrouwen!
Zoveel vragen, zoveel wetenswaardigheden, zoveel ontmoetingen, zoveel gemaakte aantekeningen, zoveel te lezen alleen al in dit boek. Een reisverslag in heden en verleden en een letterlijke zoektocht. Om Van Dam te citeren: ‘En dat allemaal om de wonderlijke wereld van het goud boven water te krijgen. Die is trouwens veel en veel groter dat ik oorspronkelijk dacht.’
Met recht een glanzende zoektocht. Een interessante, vermakende én nadenkende wereldreis met informatief verhalend Goud!
Een aanrader voor jongere en oudere informatieve lezers vanaf ong. 9 jaar.
Een verantwoording van alle foto’s en landkaarten wordt gegeven in het colofon.
Arend van Dam, Goud, glanzend verslag van een zoektocht, Van Holkema & Warendorf, 2024, 192 blz., 9789000392865
