door Overlevering
Ik hoorde eens een auteur verzuchten dat interviewers vaak willen weten of er iets autobiografisch in een roman verstopt zit, terwijl het gaat om het verhaal an sich. Zelf probeer ik altijd het verhaal los te zien van de schrijver, maar bij Half leven kon ik me niet aan de indruk onttrekken dat Aya Sabi iets van zichzelf op papier gezet heeft. Óf ze beschikt over een enorm inlevingsvermogen in Marokkaanse vrouwen die in eeuwenoude tradities gevangen zitten, want dit boek greep me bij de kraag en liet me niet los.
Het boek begint met een fragment uit het leven van Fatna, 1955, Casablanca. Ze spreekt niet veel, maar door de soort hypnotiserende stijl raak je niet uitgelezen over haar kookkunsten in het huis van een vrouw die Fatna in bescherming heeft genomen tegen haar man. ‘Wat is er groter voor een vrouw dan het huwelijk?’ Dat is de traditie die ze van haar moeder heeft meegekregen. Je schikt je naar zijn wil en zwijgt. Al trekt de ongeletterde Fatna, die op dat moment hooguit 15 en voor de tweede keer getrouwd is, die geboden voor je gevoel wel heel ver door.
Dat gevoel werd bevestigd door kleindochter Shams die op haar beurt in het Nederland van nu schrijft over de levens van haar (groot)moeder. In haar essays blikt ze terug op haar opvoeding. De relaties die de vrouwen onderling hadden, waren soms liefdevol maar vaker oorlogsachtig. Maar toch, altijd: ze zijn met elkaar verbonden en kunnen niet losgesneden worden.
De derde verhaallijn wordt ingevuld door de generatie tussen Fatna en Shams. De dochter en later ook moeder schrijft brieven naar haar geliefde in Casablanca. Ze is aangekomen in Nederland waar ze de herfst leert kennen. De Marokkaanse geliefde vraagt haar hand maar niet en ze wordt gekoppeld aan een moslim uit de buurt. Dat het huwelijk niet goed verloopt, verneem je via de brieven en Shams’ essays.
Het motto is ontleend aan Toni Morrison: ‘If there’s a book that you want to read, but it hasn’t been written yet, then you must write it.’ ‘Half leven’ is een boek over de bewegingsruimte van de Marokkaanse vrouw toen en over de kapitalistische uitbuiting van vrouwenlichamen nu. Maar hiermee alleen doe je de roman tekort; boven alles staat de band tussen (groot)moeders en (klein)dochters. Hoe tradities en trauma’s overgeleverd worden, hoe er onderling stilzwijgend gestreden en voor elkaar gezorgd wordt.
Half leven is Sabi’s debuutroman, maar ik zag dat eerder de verhalenbundel Verkruimeld land is verschenen. Hongerig naar meer werk van haar hand zal ik dat zeker eens opzoeken. Hopelijk schrijft deze auteur verder, maar tot die tijd is het zaak dat veel meer lezers kennis nemen van deze stem die op de plank hedendaagse literatuur in de boekhandel hoort te staan.
Aya Sabi, Half leven, Das Mag, 2022, 306 pagina’s, 9789493168442.
