door In het Bevrijdingsmuseum Zeeland hangt op het moment van schrijven een fototentoonstelling met beelden uit de Tweede Wereldoorlog. De meeste van die foto’s waren in Nederland clandestien gemaakt door fotografen die bijvoorbeeld even snel vanuit een dakraam een camera naar buiten staken. Het is voor ons nu met de mobiele telefoon op zak niet voor te stellen dat een bezettende macht alle fotografie verbiedt. Brigitte de Swart maakt de censuur en de oorlog echter wel invoelbaar met de op waarheid gebaseerde roman In licht bevroren.
Fotografe Emmy Andriesse is het hoofdpersonage. Met man Dick en pasgeboren zoon Casje woont ze al van voor de oorlog in Amsterdam. De Swart zet de toon door het verhaal te laten beginnen in september 1944 en daarna terug te springen naar 1940.
Emmy mag eindelijk weer de straat op omdat ze een vervalste Ariërverklaring heeft. Ze moest onderduiken en de voedselsituatie is nijpender geworden. Ook al weet je het uit de geschiedenisboeken; het doet je afvragen hoe het toch in hemelsnaam zover heeft kunnen komen.
“Onder normale omstandigheden zou ik uitkijken naar het nieuwe jaar. Nu zie ik er als een berg tegen op. Mijn angst lijkt niet te temmen, het voelt alsof ik in een sinistere droom zit waarin de dood me voortdurend op de hielen zit.”
Van de eerste dagen tot de Nederlandse capitulatie en vlucht van de regering tot een razzia op het Jonas Daniël Meijerplein; van de verplichte registratie bij de Kulturkammer tot de Februaristaking: de lezer beleeft door Emmy’s ogen hoe de oorlog steeds meer doordringt in het gewone leven. De fotografievriendengroep heeft hevige discussies over de beroepenregistratie en [dus?] meewerken aan de bezetting of het ontwijken en misschien verboden werk doen.
Tegelijkertijd gaan delen van dat gewone leven door: de vrienden zijn jarig, er is vreugde om een huwelijk of zwangerschap. Totdat de een moet onderduiken, een ander wordt opgepakt, Cas zelfs in Kamp Amersfoort geïnterneerd wordt.
Emmy loopt zo lang het kan rond met haar Rollei. Soms is het net of ze de gebeurtenissen die haarzelf aangaan ook door een fotografische zwart-wit lens bekijkt. Of het door de schrijver bewust gedaan is of niet, het tekent Emmy’s blik op de wereld. De fotocamera is haar schild en wordt later in de oorlog haar wapen als ze zich aansluit bij De Ondergedoken Camera.
Brigitte de Swart heeft voor de reconstructie van de belevenissen van de verzetsgroep De Ondergedoken Camera veel onderzoek in o.a. archieven gedaan. Emmy en Cas Oorthuys hebben echt bestaan. Ze benoemt in het nawoord enkele boeken die het verder lezen waard zijn. Nu je weet dat je in andere werken deze zelfde namen tegen kunt komen, voelt hun geschiedenis ineens echter aan.
Gecombineerd met een schrijfstijl waaruit blijkt dat De Swart weet waarover ze schrijft en niet steeds zoekend is, stond er een verhaal waarin ik als vanzelfsprekend doorlas. Het is een tijd geleden dat ik een roman oppakte die zich in de Tweede Wereldoorlog afspeelde en ik ben ‘blij’ dat ik In licht bevroren in elk geval wel heb gelezen. Het geeft een waarheidsgetrouw beeld van de Nederlandse situatie; echt een van de betere geschiedenisboeken dit jaar. Laat In licht bevroren een tip zijn voor anderen: je hebt een boek in handen dat ertoe doet, over mensen die er door hun acties toe deden. Het is goed dat Brigitte de Swart hen uit de vergetelheid heeft gehaald.
Brigitte de Swart, In licht bevroren, Ambo Anthos, 2025, 328 blz., 9789026356292.
