David Vlietstra – De lijst van Violet Sopjes

De titel ziet de lezer direct gevisualiseerd aan het begin van het boek. De klassenlijst van Violet Sopjes. Je merkt op dat er achter de 7 van leerjaar ‘volgt onderwijs’ staat.
De omslagillustratie van Yoko Heiligers zet je ook meteen aan het werk. Een scala aan onderwerpen worden doordacht in beeld gebracht zoals zij dat treffend kan, maar wat zou het verband zijn tussen een paperclip en een dodo of de Engelse drop?

De eerste zin ‘Stel je eens voor dat je helemaal alleen in een kamer zit, waar het zó donker is dat je geen hand voor ogen ziet.’
Even later: ‘Toen ik de gordijnen op mijn kamer dichtdeed, was het nog steeds best wel licht.’
Daarna: ‘Eerlijk gezegd ontmoette ik maar weinig mensen, want ik kwam niet veel buiten.’
De laatste van het eerste hoofdstuk: ‘Ik liep naar de gordijnen, want er piepte nog een klein streepje licht tussendoor, en deed ze helemaal dicht.’
Vier zinnen waarin David Vlietstra Violet laat vertellen wat er aan de hand kan zijn. Gordijnen dicht als het licht dus overdag is? Er lijkt ook sprake van een begeleider, vooralsnog aangeduid als ‘Ingeborg’. Zij geeft Violet vijf lege schriftjes met op de voorkant dieren en elk 36 bladzijden om in te schrijven als in een dagboek. Over ontmoetingen. Maar hoe zit dat als ze weinig mensen ontmoet?

De leerlingenlijst (‘Heb je de printer weer uitgedaan?’) wordt ingezet als leidraad voor project speelafspraken, de ontmoetingen waarover verteld wordt in de schriftjes. Kale feitjes noteren vindt Violet te karig, daarom gaat ze alles in geuren en kleuren noteren. En dat doet ze.
Ook krijgt Violet opdrachten om uit te voeren van Ingeborg. Op het oog eenvoudige vragen stellen aan een postbode, of een supermarktmedewerker. Voor Violet een dagtaak aan voorbereiding.

In alle afspraken met medeleerlingen wordt hier en daar met opmerkingen gestrooid. Een zin als ‘Lang niet alles in het leven is netjes verspreid of eerlijk verdeeld.’ valt op. Maar ook al vrij snel: ‘want ik vertel ook vaak dingen die anderen niet geloven.’
Wat ook opvalt is dat volgens een vast patroon de speelafspraken zouden moeten worden afgehandeld. Of dat het lastig is dat niet al het geleerde op een toets wordt gevraagd. Je krijgt een vermoeden dat omgaan met onverwacht en onbekend moeilijk is. Het woord steekproef is een voorzet naar.

De speelafspraken vinden altijd plaats bij de ander thuis. Het doel is twintig, een vintitet. De eerste lijken nog redelijk gewoon te verlopen ofschoon de klasgenoten stuk voor stuk wel iets bijzonders over zich heen hebben of een opmerking maken waarbij je denkt welk kind zegt dit? ‘Compleet is altijd beter dan niet compleet.’
Hoe verder je in het verhaal komt, hoe fantastischer ervaringen Violet heeft als er weer een afspraak plaatsvindt. Wat is fictie, wat is feit? Je voelt een absurdistisch trekje als er over muntjes en het spoor wordt verteld. En bij de speelafspraak met vogels van het omslag weet je het zeker dat er iets niet klopt. En dan moet de bliksem nog komen. En hoe zit dat met cijfer gerelateerde woorden? Een aantal situaties worden geweldig verbeeld middels afgemeten duidelijke illustraties, alle in eenzelfde kleurstelling.

Ouders en therapeut, die Ingeborg is, ontvangen signalen over Violets verhalen en gedrag. Moeder ontdekt bijv. dat de verjaardagskalender steeds meer namen bevat. Je hebt bijna medelijden als ze daarna noemt dat Ennie een buurmeisje nooit meer langs komt door haar eigen schuld. ‘Zij is waarschijnlijk heel gewoon gebleven en ik ben een rare kwibus geworden.’
Violet zegt over haar ouders: ‘Als ze vermoeden dat het niet precies zo gegaan is zoals ik het vertel, dan lijken ze zich er helemaal voor af te sluiten. Dan zijn ze niet geïnteresseerd.’

Het eerste stuk leest bijna feitelijk, daar waar het het over haarzelf gaat of er ongemerkt een verwijzing al dan niet symbolisch wordt gegeven. Feitelijk als in strakke zinnen tot er een omslag komt wanneer ouders volgens het vertelde de laatste tijd afkeurend reageren op de ‘leuke belevenissen’. Langzaam sluipt er een gevoel in, een ommekeer in het persoonlijk leven want in de afspraken is er fantasie en ook emotie. In de eigen gedachten sijpelt dan de emotie door, ze ervaart een eenzaamheid waardoor je met mededogen verder leest. Violet zegt ook dat ze al te veel heeft verzwegen of de boel wat verdraaide. Waarom? Waardoor?

Een nadenker: ‘Wist je dat je hersenen allerlei dingen gaan verzinnen als er geen nieuwe informatie binnenkomt? – Als je ogen niks kunnen zien en je oren niks kunnen horen?’

Vanaf het begin is duidelijk dat er geen gewone relatie is m.b.t. de klas. Je ervaart een dwangmatige geordendheid, het moeten leven volgens een vast patroon, mogelijk een eigen waarheid. Dat er sprake is van een angststoornis is duidelijk voor de volwassen lezer. Kinderen zullen dit vaker pas aan het eind ervaren en genieten van de bijzondere avonturen. Wat er exact aan de hand is, wordt uitgelegd waardoor het voor kinderen een afgerond geheel is en vooral een helpende hand kan bieden in vergelijkbare situaties.

‘Ik stelde me voor dat hij graag weer naar ons toe wilde. Naar vaste grond onder zijn pootjes. Naar de plek van klimrekken en glijbanen en dwarsbalken waar schommels aan hingen. Maar hij kon het niet.’ Over ‘je-moet-het-zelf-willen‘.

Een intrigerend gelaagd boek dat je achterelkaar kunt uitlezen. ‘De lijst van Violet Sopjes’ vraagt om in een klas voorgelezen en besproken te worden. Onderwerpen als anders of ziek zijn, angsten, vooroordelen, pestgedrag, goed zijn zoals je bent en een fractie schoolleven. Mede hiervoor ook geschikt door de prettige schrijfstijl, humor, niet te lange zinnen en illustraties die goed zichtbaar getoond kunnen worden. Een interessante toegankelijke benadering van een niet eenvoudig onderwerp waarin nuance wordt aangebracht als grijs niet bestaat in een zwart-witleven.

Een mooie metafoor om te onthouden hoe langzaam iets er kan insluipen tot het een feit is: ‘En zo was de kleine wijzer van mijn leven overgestoken naar de overkant van de klok, zonder dat ik hem had zien bewegen.‘

Zelf lezen vanaf ong. 10 jaar of gewoon oppakken als jíj daar zin in hebt. Dus ook volwassenen.
Goed boek. ‘Case closed. Strik erom en niks meer aan doen.‘

David Vlietstra, De lijst van Violet Sopjes, illustrator Yoko Heiligers, Gottmer, 2024, 224 blz., 9789025778903