door ‘Het is een spel dat ik speel’
Waarom lukt het niet altijd consequent te zijn en vast te houden waar je voor staat? Hoe je ook je best doet, er ontsnapt altijd iets aan je principes. Filosoof Frank Meester laat in Waarom we de wereld niet rond kunnen krijgen zien waarom het menselijk is dat dat niet anders kan.
Het begon allemaal met het bureau in het kantoor van Frank Meester. Had hij een indeling voor de gebruiksvoorwerpen bedacht, bleven er restdingen over die niet in een categorie pasten. Met een andere categorisering zou het probleem echter blijven bestaan en met dat besef ontstond het idee van het inconsequentialisme: de wereld steekt niet consequent in elkaar en daar moet de mens mee leven. Er valt spontaan een last van je schouders! De auteur legt je met behulp van filosofie en andere wetenschappen uit waarom je het leven niet altijd te serieus moet nemen.
Het bureau als metafoor voor de ordening van de wereld: leef je prettiger nu je beseft dat perfectie niet haalbaar is?
‘Eigenlijk wel, hoewel het ook een frustrerende gedachte is. Een perfecte wereld willen we allemaal wel, omdat het helderheid in ons leven geeft. Maar omdat dat dus niet lukt, kan het wel lucht geven. Toen ik het boek af had, realiseerde ik me dat ik in meerdere situaties dacht dat ik er niet gefrustreerd over hoefde te zijn. Het is natuurlijk wel goed om in ons leven te streven naar perfectie: je moet het niet volledig los willen laten. Wat is anders je rol op deze wereld? Ik haal de Absurde Held van Albert Camus aan, die weet dat het leven geen zin heeft maar zich daar toch steeds tegen verzet. Deze levenshouding zouden we ook moeten aannemen: het lukt niet helemaal, maar we moeten wel ondanks het geploeter het vertrouwen houden om door te gaan.’
Eigenlijk past het boek niet helemaal bij je filosofisch vermoeden: je brengt een consistent boek over inconsistentie. Vind je het een geslaagd experiment?
‘Ik speel met het idee, ik werk met stellingen en argumenten om de schijn te wekken van een consistent boek, maar het is het niet. Is het geslaagd? Ja en nee. Het is geen consequent boek, maar volgens mijn pleidooi kan dat ook niet, dus is het daarin wel geslaagd. Het is een spel dat ik speel. Vergelijk het met de paradox: “Deze zin is niet waar”. Als dat zo is, is het niet waar; is de zin niet waar, dan is het wel waar. Zo gebeurt het ook in het boek.’
Is dit boek onbewust verbonden aan de huidige tijdgeest waarin we over alles duidelijkheid willen? Had dit boek ook tien jaar geleden geschreven kunnen worden?
‘De mens is van nature een hokjesdenker, wil alles gecategoriseerd hebben. Dat gegeven is van alle tijden. Alleen gebeurt het de laatste jaren op een specifieke manier, met veel aandacht voor identiteit. Ook in andere, politieke en niet-politieke debatten lijken er meer dan anders extremen opgevoerd te worden. Veel mensen hebben echter een subtieler standpunt ertussenin, maar durven zich niet altijd uit te spreken. Ze krijgen vaak kritiek omdat ze zich niet duidelijk uitspreken. Daar heeft deze tijd wel last van: mensen graven zich in in een consequente manier van denken en zijn minder bereid te luisteren naar andere meningen. Het heeft er waarschijnlijk mee te maken dat we door alle internetmogelijkheden makkelijker gelijkgestemden kunnen vinden en anderen uit de weg kunnen gaan. In een kleine gemeenschap ben je automatisch op elkaar aangewezen en hoor je tegenovergestelde meningen.’
Je vertelt over theorieën in de logica, wiskunde, muziek, natuurkunde en hermeneutiek. Wat was het verrassendst om uit te zoeken?
‘Ik heb het meest voor de wetenschap van wiskunde, natuurkunde en muziek nieuw onderzoek moeten doen. Ik dacht dat de wiskunde zelf een perfect systeem was, maar dat blijkt ook niet volledig consequent. Er bestaan nog problemen. Hermeneutiek, een filosofische stroming, zit door mijn beroep veel meer in mijn hoofd en is dus minder verrassend. Wat ik wel leuk vond om uit te zoeken was welke verbinding de hermeneutische cirkelredenering van Hans-Georg Gadamer aanging met het pragmatisme. Je hebt bijvoorbeeld een idee over hoe de werkelijkheid in elkaar steekt en op het moment dat het anders blijkt te zijn, stel je het idee bij. Vanuit het geheel van de wereld om je heen bekijk je de delen, wat je weer alleen kunt begrijpen door de delen (bijvoorbeeld je eigen leefomgeving) afzonderlijk te bekijken. Dat is voor de een lastiger dan voor de ander, omdat iedereen anders omgaat met veranderende opvattingen in de wereld.’
Nieuw Licht
Frank Meester heeft met filosoof Coen Simon de denktank Nieuw Licht opgezet. Hierin leggen ze hedendaagse denkers een vraag voor die in een klassiek geworden tekst al eerder aan de orde is gesteld. Elk essay dat hieruit voortvloeit, wordt uitgegeven. Meester en Simon organiseren eromheen een reeks debatten.
Frank Meester, Waarom we de wereld niet rond kunnen krijgen. Pleidooi voor inconsequentie, Ten Have, 2021, 240 blz., 9789025909147.
Foto auteur: (c) Valerie Granberg
Dit interview verscheen eerder in de Boekenkrant.
