door vertaling Marianne Molenaar
Er zijn boeken die moet je belevend lezen. Na ‘Een schitterend wit’, gelezen in januari 2024, werd onverwachts in december ‘Ochtend en avond’ cadeau gegeven. De unieke Jon Fosse-stijl en het prachtige omslag nodigden uit om direct te beginnen, een afbeelding van ‘Een boot vastgebonden aan een pier’ door Edvard Munch.
In dit verhaal met volop verwijzingen naar Bijbelse en mythische gedachten, beelden gebeurtenissen, lees je over de geboorte van Johannes in het korte eerste deel en het sterven van hem in het tweede deel.
In ’Ochtend’ overdenkt vader Olai met het hoofd in de handen aan de keukentafel het alleen zijn van de mens, de tijd die komt en gaat en het van niets tot iets en weer niets verworden terwijl zijn vrouw Marta aan het bevallen is van Johannes. De tijd dat aanwezigheid van de vader bij de bevalling ongeluk zou brengen, net als de vrouw niet in een vissersboot hoorde te zijn.
In ‘Avond’ gaat de lezer mee in de gedachten van Johannes. Aan de oude op leeftijd zijnde Johannes trekken gebeurtenissen voorbij die belangrijk waren voor hem. Een rij mensen, waarvan de meesten reeds overleden, ontmoet hij als echt of schimmig in het verhaal van zijn leven.
‘….vandaag is echt niets zoals het hoort, vandaag gebeurt alles echt alleen maar onverwachts en zomaar opeens, denkt Johannes en hij volgt de weg naar zijn huis en die weg die kent hij zo goed dat hij die blindelings zou kunnen volgen…’
Een verhaal waaruit de eenvoud uit die tijd van het Noorse vissersleven tot uiting komt. Het eenvoudige leven zonder mooipraterij waarin je twee dingen zeker weet, je wordt geboren en je gaat dood. Er is familie, hard werk, een gemeenschap en een paar goede vrienden. De eenzaamheid van het op leeftijd zijn spreekt uit alles, ondanks dat er naar hem wordt omgekeken. De leeftijd waarop de vertrouwde mensen rondom je verdwijnen, de volgende generatie de weg in het leven heeft gevonden. Een dochter die een herinnering heeft aan vader door de standvastigheid van stenen tegels op de gangvloer.
‘….en dan heeft hij plotseling het gevoel dat hij het nooit zo meer zal terugzien, maar het blijft in hem aanwezig, als dat wat hij is, als geluid, ja, in zekere zin als geluid in hem, denkt Johannes en hij heft zijn handen op naar zijn ogen en wrijft erin en hij ziet hoe alles schittert, vanuit de hemel op de achtergrond, elke muur, elke steen, elke boot schittert hem tegemoet, en nu begrijpt hij er niets meer van, want vandaag is niets zoals het is geweest, er moet iets gebeurd zijn, maar wat kan dat zijn?’
Zo Johannes tijdens zijn sterven het leven laat passeren, zo laat vader Olai zijn leven met zijn vrouw Marta voorbij gaan tijdens de geboorte van Johannes. In enkele zinnen is een beeld geschetst van het eenvoudige leven en de omgeving waarin ze wonen en werken.
Het repetitieve neemt je mee in een cadans van genietend lezen vanuit verschillende perspectieven en tijden. Het ontbreken van leestekens of ook hoofdletters valt door het ritmische niet op. Een enkel woord kan een verwijzing zijn naar een latere gebeurtenis of waarom het draait in dit verhaal van de eenvoudige mens ofwel ieder mens, bijv. uit het eerst deel ‘uit het niets en naar het niets’ of het ‘blindelings’, het wel of niet zien uit het eerst citaat.
Johannes lijkt ondanks de eenzaamheid nog aan het leven te hangen, er een aarzeling is om zich over te geven aan het einde. Een interpretatie hiervoor kan zijn dat zijn ooit beste vriend hem voorafgaand de oversteek meeneemt op een vistochtje zoals er meerdere waren na het pensioen. Hierbij vallen Johannes wel een aantal dingen op die hij vergoelijkt of lijkt te kunnen verklaren. Nadat ook zijn vrouw en andere gewezen inwoners uit het dorp zijn verschenen en het besef doordringt door woorden als ‘De zee wil je niet meer.’, laat de visser Johannes zich meevoeren op de laatste tocht over de ‘Stykx’ naar de andere wereld. Daar waar woorden niet meer zijn, gevaar en pijn ontbreken en jij en wij als ‘schitterend en licht’ zullen worden ervaren.
Na het lezen van het bovenstaande zou de indruk kunnen ontstaan dat het een somber verhaal is. Niets is minder waar. Dit is bijzonder en uniek. De minimale interpunctie laat degene die ervoor openstaat meevoeren op een stroom van mooi weloverdacht proza ontdaan van overbodige versierselen.
Niet in het minst door de prachtige vertaling van Marianne Molenaar en de mooie uitgave nu uitgegeven door uitgeverij Oevers. Een prachtig gekregen kerstboek. Zeer goed begin van een leesjaar.
Jon Fosse, Ochtend en avond, vertaler Marianne Molenaar, Oevers, 2024, 112 blz., 9789493290839
