door Koen Caris is na zijn debuut terug met de roman Stad O., tegelijk de benaming van de plaats waar hoofdpersonen Bethe en Tobias wonen. De hele stad bestaat bij de gratie van fabriek Martha, een plek die in mysteriën gehuld blijft maar in elk geval zeer belangrijk is voor de energievoorziening van het hele land en omgeving. Werknemers worden streng geselecteerd en gelokt met privileges.
Dat de verhuizing voor Bethe en Tobias goed heeft uitgepakt, wordt met de eerste tien pagina’s helder. Een vriendendiner met veel gerechten, wijn ondanks het alcoholverbod in O., en enkele zinnen die iets over een eerder leeg leven loslaten: hun bestaan in O. is goed. Iedereen die er woont draagt voor minstens tien jaar bij aan de stad, dus ze mogen nog even, de geluksvogels.
Het leven daar vraagt onder de oppervlakte echter wel aanpassingen in gedrag. Vrienden die plotseling zijn vertrokken worden doodgezwegen; over ieders eerdere leven wordt niet echt gesproken. Iedereen heet dan wel gelijk te zijn, toch hebben Moeders en Vriendinnen meer aanzien en voorbeeldfuncties. Werknemers krijgen promoties bij gezinsuitbreiding en er worden vragen gesteld als die situatie uitblijft.
Ook Bethe en Tobias voelen die psychologische druk ergens. Alle eet- en sportadviezen ten spijt lukt het helaas niet om zwanger te worden. Vragen en onderzoek van haar kant naar ziektes en babyzorg stuiten op muren en tegenwerking. Dus stelt ze zichzelf weer een leven in de vroegere stad voor. Door de flashbacks begrijp je dat het armoedige bestaan daar niet aanlokkelijk is.
Caris blijft verrassen in het verhaal. Denk je te begrijpen welke kant het opgaat, volgt er toch een andere wending. Stad O. is een dystopie: enkele elementen uit de wereld waarin we leven zijn vergroot waardoor de wereld in het boek anders aanvoelt. Er is in Stad O. exorbitante weelde; in de plaats waar Bethe en Tobias vandaan komen is extreme armoede; er is een soort overdreven psychologische sociale controle in Stad O. en er ligt een nog groter accent op gezinsvorming dan in onze maatschappij is.
Er is veel om over na te denken, bij vlagen voelt het een tikje beklemmend. Voor ik het wist las ik een stuk en ging ik nog even door. En het einde heb ik een paar keer opnieuw gelezen. Als een auteur je daarop laat kauwen, heeft hij zijn werk goed gedaan vind ik.
Ik zou dit boek vanwege de discussie en de goed geschreven tekst durven aanbevelen aan de bovenbouw middelbare school.
Koen Caris, Stad O., Atlas Contact, 2025, 350 blz., 9789025473532.
