door Ieder zijn eigen zienswijze en dus eigen begin
Er zijn maar weinig andere onderwerpen te bedenken die in een gesprek zo snel voor tegenstellingen kunnen zorgen als Israël-Gaza. Doe je mee aan een Rode Lijnprotest en vind je dat Gazanen recht op leven moeten krijgen, ben je een antisemiet volgens de een; vind je dat het Joodse volk na de Tweede Wereldoorlog een eigen staat nodig had, heb je geen oog voor het mensonterende Gazaanse leven volgens de ander. In dit gepolariseerde meningenlandschap zoekt Maurits de Bruijn naar de nuances en probeert zich te informeren over alle kanten van deze eeuwoude kwestie/strijd/oorlog. Hij heeft er bewust voor gekozen om Geweten te schrijven om ook anderen mee te nemen in die zoektocht en aan het denken te zetten.
Zoals hij diplomatiek zegt: “Wie wil ontwarren zoekt naar het begin. En elke zienswijze op Palestina wijst haar eigen begin aan.”
Het begin van zijn verhaal ligt in de herinnering aan de lokale 4 mei-herdenking waar de broers De Bruijn elk een eigen krans moesten neerleggen, als nagedachtenis aan de Joodse familie van hun moeder die er niet meer was. Vermoord in de Holocaust – dat nooit meer. Israël stond bij hen bekend als Het Beloofde Land; Maurits zou er als twintiger zijn kunstwerken publiceren en er een vriend ontmoeten die vertelde over zijn dienstplichtweigering vanwege de taken aan de Palestijnse grenzen. Toen startte Maurits’ zoektocht naar informatie. Hij mag ‘recht op terugkeer’ aanvragen en zou in Israël van alle gemakken worden voorzien terwijl er een groep mensen is die niet buiten hun grenzen mag en te maken krijgt met willekeurig geweld van het IDF (Israel Defense Forces).
Najaar 2024 vraagt een ngo hem en andere activisten mee op een reis naar Palestijnse gebieden. Voorbereidingen m.b.t. het instuderen van antwoorden voor de Israëlische grenscontroles liegen er niet om. “Iedereen die tegen het regime is wordt als een Palestijn behandeld” wordt waarheid als een reisgenoot niet door de ondervragingen komt.
Het weer opzoeken van bekende mensen en vrienden in Tel Aviv doet de auteur erg beseffen dat er binnen Israël een immense propagandamachine draaiende is die zich richt op het verdriet over de ontvoerde gijzelaars op 7 oktober 2023. “Ik wil een Jodendom dat niet wordt begrensd door de loyaliteit aan een land, maar dat wordt gevormd door een gedeeld gevoel.”
Niet alleen staan er eigen ervaringen in het boek maar ook parafrases uit recent verschenen literatuur. Enkele bronnen zoals De honderdjarige oorlog tegen Palestina van Rashid Khalidi werden meermaals aangehaald, op de leeslijst dus.
Gaandeweg het boek werd me duidelijker dat de auteur niet zozeer voor ogen heeft dat je zelf activistisch wordt naar andere mensen toe of zelf naar Palestijnse en Israëlische gebieden toe gaat (het komt erop neer dat hij niemand toewenst zich in zo’n gecontroleerde omgeving te bewegen), maar dat alle lezers zich gezamenlijk uitspreken richting regeringen. Dit conflict heeft een niveau bereikt waarop alleen regeringen nog druk kunnen uitoefenen op de Israëlische daden tegen de Palestijnse mensenrechten en de uitoefening van zionistische propaganda in eigen land. Als wij onze regering blijven vertellen wat we zien en weten, kan niemand zich later beroepen op ‘niet hebben geweten’ en moet er wel actie volgen.
Het is te hopen dat De Bruijn gelijk heeft.
Ik heb veel aantekeningen gemaakt, er valt veel te leren uit Geweten, ook wie het nieuws op de voet volgt. De uitleg die een boekhandelaar in Hebron gaf over de verschillende belangen van soorten Palestijnse groepen, was verhelderend. Ik had door de grote nieuwsfocus op Gaza even niet meer scherp dat er ook andere Palestijnen gescheiden van elkaar wonen op de Westelijke Jordaanoever, in Oost-Jeruzalem en in Israël die allemaal net iets minder rechten hebben ten opzichte van elkaar. De ene groep wil onder het regime van Hamas uit terwijl de ander in die rechtenpiramide gezien “slechts” Israëlisch politieke rechten wil hebben.
Het maakt dat ik Geweten met aandacht gelezen heb. Zoals het een goed non-fictieboek betaamt staan achterin verderleestips, en ook titels van documentaires en podcasts. Ook Stichting Bekijk ’t wordt genoemd, dat een lesbrief over dit onderwerp voor in de klas heeft ontwikkeld.
Maurits de Bruijn, Geweten. Over Israël en Palestina, DasMag, 2025, 250 blz., 9789493399174.
