door In de kraam van uitgeverij Pegasus op de Utrechtse Boekenmarkt en op het Indie Uitgevers Festival lagen zulke kleurrijke boekenseries (zie foto) dat ik op slag zin kreeg om erin te duiken. Ze geven zoveel mooie verhalen uit Oost-Europese talen uit, ook toneelbewerkingen, die ze eveneens in de gelijknamige boekwinkel in Amsterdam verkopen. Van een vast Pegasus-gezicht kreeg ik de warme aanbeveling om een andere nieuwe titel van hen te lezen: De binnenplaats van Sjifra Herschberg.
Dat heb ik graag gedaan. Herschberg is slaviste en was decennia werkzaam als journalist in Oost-Europa en Moskou. Haar roman speelt zich af op en rond een Moskouse binnenplaats, ten tijde van de verandering van de Sovjet-Unie in Rusland. Hoewel de personages, nadrukkelijk vermeld, allen verzonnen zijn, voelen ze wel levensecht aan. Herschberg geeft hen karakter en een geschiedenis die je in enkele zinnen al ziet ontstaan.
Per hoofdstuk spreekt een andere stem, die in feite een kort verhaal vertelt. Zo heeft Baboesjka Masja de neiging in lange zinnen terug te denken aan haar lange leven waarin ze uiteindelijk niet veel heeft zien veranderen. ‘Er is veel veranderd de laatste jaren. We hadden er lang op gehoopt, niet eens zo zeer op de vrijheid, als wel op een normaler leven. Het mooiste hebben we wel gehad nu die nieuwe aan de macht is.’
De wetenschapper Leonid wordt niet meer goed betaald door het Instituut en is verlaten door zijn vrouw. Alleen in zijn koude flatje kijkt hij wanneer hij zonder mensen tegen te komen naar buiten kan. Hij is pas 45 en lijkt al oud. Iets wat ik bij meer personen aanvoelde.
Er zijn van die uitspraken die zo vanzelfsprekend op papier staan dat je weet, de schrijver moet zich ondergedompeld hebben. Anders krijg je zinnen als ‘Ik had eerder abortussen gehad, wie niet? […] De dokter behandelde me als oud vuil, noemde mij een hoer, toen ik hem van de drie abortussen vertelde’ niet op papier.
Terugkerend is de binnenplaats, alwaar een groepje vaders regelmatig kaartspellen doet met een paar rondes drank erbij. De zonen mogen van een afstand toekijken. De vrouwen staan het kaarten oogluikend toe, maar zijn blij hun mannen even uit de krappe gehorige flatjes te hebben. Zo is het dan ook weer.
Oom Kolja is het nieuwste kaartlid. Heeft de Loebjanka en Kolyma overleefd en toen ook nog in Siberië gewoond. Hij laat de zonen kennismaken met de tijdschriften waarin verhalen over het Sovjetverleden verschijnen. Ze kennen die niet, maar waarom zouden ze ook? ‘Wat je niet weet, weet je niet. Morgen kan alles weer anders zijn.’
Ik voelde een beetje medelijden met de personages, maar meer nog moedeloosheid. Want als het systeem al zo lang naar de wensen van een machthebber is gevormd, heeft iemand dan nog de wil en de moed om het te veranderen? Voor de mens die in dat systeem leeft?
Sjifra Herschberg, De binnenplaats, Pegasus, 2024, 160 blz., 9789061435068.
