door ‘We moeten leren leven met klimaatverandering’
‘Klimaatverandering bedreigt de wereldvrede’. Onmiddellijk nadat toenmalig Commandant der Strijdkrachten Tom Middendorp in 2016 een toespraak in het Vredespaleis had gehouden, werden zijn waarschuwende uitspraken door de media opgepakt. De klimaatgeneraal was geboren. Onder die titel verscheen kortgeleden het boek van Middendorp.
Door wetenschappers over de hele wereld is al veel onderzoek gedaan naar de gevolgen van klimaatverandering. Waar Klimaatgeneraal nieuw in is, is de koppeling van het klimatologische aan het veiligheidskundige aspect. De auteur vertelt: ‘Toen ontstond er voor mij een schokkend beeld. Ik heb zelf veertig jaar in de veiligheidssector (Defensie) gewerkt, waar ik steeds meer heb ervaren dat klimaat een aanjager is van interne spanningen en conflicten, en zelfs een directe oorzaak van een conflict kan zijn. In de vele recente missies hebben we geleerd hoe belangrijk het is de bron hiervan weg te nemen, want anders bestrijd je alleen symptomen en kom je niet tot een echte oplossing. Klimaatverandering zal in toenemende mate een ontwrichtende werking hebben op maatschappijen, want het heeft effecten op alle levensdomeinen zoals economie, veiligheid, natuur. Dat heb ik geprobeerd in het boek duidelijk te maken. Zonder een activistisch standpunt in te nemen wil ik met voorbeelden ondersteund door de wetenschap laten zien welke invloed klimaatverandering heeft op de veiligheid.’
Wat me tijdens het lezen opviel, is dat het boek voor een breed publiek toegankelijk is. Er staan kaarten in, een lijst met afkortingen en het geheel is ingedeeld in duidelijke hoofdstukken. ‘Het is inderdaad geschreven om aan een breed publiek duidelijk te maken hoe klimaatverandering en onveiligheid ook de eigen omgeving kan raken. Wat ik onder meer wil meegeven is dat we zeker de ergste klimaatverandering voor een deel kunnen voorkomen, maar dat we er ook voor een deel mee moeten leren leven. We moeten ons dus ook aanpassen. Het tweede deel van het boek richt zich vooral op de mogelijke oplossingen; hoe kan Defensie bijdragen aan het terugdringen van de uitstoot en hoe moet Defensie zich aanpassen aan de gevolgen van klimaatverandering? Ik leg dat uit aan de hand van persoonlijke ervaringen. Zo kwam er eens een uitvinder naar me toe die onder extreme omstandigheden wilde testen hoe je water uit woestijnlucht kunt filteren. Er is toen geregeld dat hij op het militaire kamp in Mali zijn uitvinding in de praktijk mocht testen en: het werkt!’
Astronautenblik
In Klimaatgeneraal komt de astronautenblik ter sprake: het idee van ruimteschip Aarde waar we zuinig op moeten zijn. Had Middendorp zonder de gedraaide missies net zo’n urgentiegevoel en astronautenblik gehad? ‘Ik heb uit hoofde van mijn functies twintig missies geleid onder klimatologische omstandigheden die in feite dicteren wat je in een gebied wel of niet kunt doen. In Afghanistan, waar ik toen het commando voerde over Task Force Uruzgan, was het bijvoorbeeld zo heet dat we zwaardere helikopters nodig hadden omdat de lichte te weinig hefvermogen hadden. Als het heet is, kun je ook geen lange patrouilles lopen en heb je meer water nodig. Op die momenten ben je met de uitvoering bezig en is dat een gegeven waar je mee moet werken. Je legt dan niet de link naar de langere termijneffecten van klimaatverandering. Voor mij is dat later gaan leven toen ik Directeur Operaties bij de Defensiestaf werd en ik vergelijkbare ervaringen had in alle andere missiegebieden.
‘Ik zag in Afghanistan bijvoorbeeld hoe watertekort tot interne conflicten leidde en hoe de Taliban daar misbruik van maakte. De gevechten rondom Chora, een Afghaanse vallei, hadden in essentie te maken met wie de watertoevoer beheerste. Natuurlijk had het ook te maken met een zwak bestuur en andere machtsverhoudingen, maar toen onze mensen konden bemiddelen in de grondoorzaak, werd het rustig. Een jaar later konden we met weinig militaire bescherming daar over straat. Zo zie je hoe belangrijk de samenwerking is tussen Defensie, Diplomatie en Ontwikkelingshulp, samen kunnen die leiden tot langdurige veiligheid.’
Internationaal topoverleg
Inmiddels is Middendorp gepensioneerd van Defensie. In 2019 heeft hij de International Military Council on Climate and Security (IMCCS) mede opgericht. Wat doet deze raad? ‘De IMCCS is een initiatief van vier onderzoeksinstituten uit Nederland, Frankrijk en de Verenigde Staten. Na mijn defensietijd ben ik me veel meer gaan bezighouden met klimaatverandering en ben ik betrokken geraakt bij internationale klimaatconferenties. Daar bleken meer militairen en medewerkers van onderzoeksinstituten zich betrokken te voelen bij het klimaat en oplossingen te willen aandragen. Inmiddels hebben we een netwerk dat bestaat uit deskundigen uit meer dan veertig landen die uit allerlei werkvelden komen. Allemaal maken ze zich zorgen om de planeet vanuit veiligheidskundig opzicht. Er worden inzichten gedeeld die tot onderzoek en oplossingen leiden. Jaarlijks brengt IMCCS het World Climate and Security Report uit dat een wereldwijde stand van zaken geeft. Inmiddels heeft het Munich Security Conference, de grootste veiligheidsconferentie ter wereld, klimaat als thema geagendeerd. Het feit dat topambtenaren van de Verenigde Naties en NAVO hier nu over spreken, heeft anderen weer wakker geschud. Want het klimaatprobleem is dusdanig serieus dat we drastische veranderingen moeten doorvoeren. Het is de grootste uitdaging voor ons en de generaties na ons. We hebben nu nog de kans om er iets aan te doen en die kans moeten we allemaal aangrijpen.’
Meer lezen over de rapporten en betrokkenen? Kijk op www.imccs.org.
Tom Middendorp, Klimaatgeneraal, Podium, 2022, 312 pagina’s, 9789463810746.
Korte recensie
Boeken over klimaatverandering zijn de laatste jaren niet meer weg te denken uit de boekwinkel. Als zelfs een generaal b.d. erover schrijft, is dat een teken dat ook binnen Defensie veranderingen ten behoeve van het klimaat nodig en mogelijk zijn. Klimaatgeneraal van Tom Middendorp is het eerste boek dat dit thema vanuit de veiligheidskundige sector beschouwt.
Wat direct opvalt als je het boek opent, is dat er voorin kaarten staan van diverse gebieden, uiteenlopend van Afghanistan tot Midden-Afrika en Latijns-Amerika. Achterin een verklarende afkortingenlijst en een uitgebreid notenapparaat: het boek is zowel voor “gewoon” geïnteresseerden als academisch onderlegde lezers geschreven.
In het eerste gedeelte laat de auteur zien hoe klimaatverandering gevolgen heeft in missiegebieden. Daarna gaat hij van woorden naar daden: waar kan een individu beginnen (meer thuiswerken bijvoorbeeld) en wat kan Defensie als organisatie betekenen? Om maar één van de vele voorbeelden te noemen: schepen zouden soms langzamer kunnen varen in plaats van zo snel mogelijk ergens arriveren, om zo CO2-uitstoot te verminderen.
Zoals Middendorp schrijft, hoopt hij met Klimaatgeneraal een breed publiek te bereiken en ik ben het met hem eens dat dat zou moeten lukken. Nu is het aan de lezers en de leiders om zijn boodschap en handvatten te delen. “De luxe om te wachten hebben we verspild.” Klimaatgeneraal: goed leesbaar, nuttig en urgent!
Dit interview is eerder verschenen in de Militaire Courant.
