door Alle slachtoffers inzichtelijk gemaakt
Wie herdenken wij op 4 mei? Een visuele gids van onderzoekers Jaap Goudsmit (epidemioloog), Johan Heilbron (socioloog), Peter Ekamper (demograaf), Timo van Barneveld (historicus) en grafisch ontwerper Béla Zsigmond biedt een visueel en cijfermatig overzicht van Tweede Wereldoorlogslachtoffers.
Heel Nederland was na vijf jaar bezetting één groot litteken, met honderdduizenden dodelijke slachtoffers. De collectieve wens “dit nooit meer” werd vanaf toen vertolkt door de 4-mei-herdenking. Iedereen die als gevolg van onderdrukking of strijdend voor de vrijheid is gestorven, wordt herdacht. Het Nationaal Comité 4 en 5 Mei heeft hiertoe in 1946 het Memorandum van Herdenking opgesteld: een tekst waarmee het kader van de herdenking wordt aangegeven en waarin is geformuleerd wie we herdenken. Door de jaren heen is de groep slachtoffers uitgebreid van “allen die voor de vrijheid vielen” tot “alle burgers en militairen die waar ook ter wereld zijn gestorven in oorlogssituaties en vredesoperaties sinds WOII”. Zo groeide het aantal herdachten van 10.200 tot 295.000.
De samenstellers van dit boek hebben alle slachtoffers en -groepen visueel gemaakt. Daarbij is gekeken naar doodsoorzaak (executie, luchtaanvallen, honger), plaats (binnen/buiten Nederland), tijd (per oorlogsjaar), maatschappelijke of bevolkingsgroep (burger, militair, joods). Deze genoemde opsomming is niet compleet; per hoofdstuk blijkt dat er nog meer uitgesplitst kan worden.
De nieuwsgierige persoon (zowel amateur als beroepsonderzoeker) kan deze visuele gids goed als aanknopingspunt gebruiken in een zoektocht naar een completer beeld van de oorlog. Er is een uitgebreide bronnenlijst en verantwoording waarin werkwijze en beperkingen van het onderzoek toegelicht worden. Anderzijds is Wie herdenken wij… geschikt voor jong en oud. De één leert over een lang bestaande traditie, voor de ander kan deze gids een opfrissing zijn.
Het lijkt namelijk simpel, numerieke oorlogsgegevens presenteren, maar er zijn meerdere specifieke aandachtspunten. In het document ‘Kranslegging, de cijfers’ zijn de slachtoffers verdeeld in dertig slachtoffergroepen ongeacht leeftijd, geslacht, tijd en plaats van overlijden. De onderzoekers wilden juist deze aspecten in kaart brengen en gebruikten nog drie gegevensbestanden en officiële CBS-statistieken. Geen enkele lijst bleek compleet, enkele grote getallen bij de kaarten zijn daarom beredeneerd geschat. Oftewel: dit is een monsterklus geweest.
Vanwege én de veelzijdigheid van de geboden informatie én de benaderde volledigheid van de cijfers kan dit boek een unieke uitgave genoemd worden. Een oorlogsgeschiedenis in 215 pagina’s: het lijkt een dun boekje, maar er kleeft veel gewicht aan de woorden.
Jaap Goudsmit e.a., Wie herdenken wij op 4 mei? Een visuele gids, Pluim, 2020, 215 pagina’s, 9879492928832.
