Aaf graaft door – Nienke Berends

Als Aaf tijdens het ontbijt aan haar moeder vraagt waarom ze opa en oma aan haar kant van de familie nooit meer ziet, krijgt ze niet direct antwoord. Haar moeder praat er niet graag over. Uiteindelijk krijgt ze het antwoord dat haar moeder en opa en oma anders over dingen denken. Wat dat anders is, wordt niet direct duidelijk. Haar moeder vertelt kort over hoe zij opgevoed is, dat haar opa en oma uit een nette en deftige familie komen en dat zij zich bijvoorbeeld expres opstandiger gedroeg tegen haar ouders. Het zet Aaf aan het denken, want zelf is ze niet altijd even netjes met bijvoorbeeld eten.

Al snel besluit Aaf dat ze meer wil weten van haar opa en oma. Waar komt ze vandaan, welke eigenschappen heeft ze van haar oma geërfd? Net als zij heeft ze een kuiltje in haar wang. Op eigen houtje schrijft ze een brief met aangepast net taalgebruik aan haar grootouders. Het niet goed kennen van haar opa en oma zet Aaf aan het denken over de verschillen tussen haar en haar grootouders. Uiteindelijk gaat ze met haar moeder op zoek naar familiefoto’s.

Later die week wordt ze door haar beste vriend Tom en zijn moeder uitgenodigd om een paar dagen mee te gaan naar Vlissingen. Zijn moeder is geïnteresseerd in haar familieverleden en daarom is het plan om naar het MuZEEum te gaan voor een rondleiding. Vrij snel komt het weekend weg naar Vlissingen in zicht. Aaf en Tom leren, van zijn moeder en de museumgids, meer over de VOC, koloniën, de trans-Atlantische driehoek en het leven in de Gouden Eeuw. Ondertussen is ook Aafs moeder verder in de familiegeschiedenis gedoken en vertelt Aaf via de telefoon een naam van een belangrijke voorvader en tevens kapitein. De geschiedenis van de familie van Tom leert hen meer over slavernij en dat hun families meer met elkaar verweven lijken te zijn dan ze van tevoren dachten.

De hele situatie m.b.t. verleden, de brief aan haar grootouders, haar ouders die niet weten van deze brief, je geschiedenis leren kennen, roepen bij Aaf allerlei emoties en gevoelens op zoals in de war en boos zijn en je verantwoordelijk voelen voor wat een voorouder gedaan heeft. Had ze haar ouders misschien toch moeten vertellen over de brief en als haar grootouders al terugschrijven wat zullen ze dan zeggen? Hoe zou het voor hun voorvaderen geweest zijn om zomaar als slaaf gezien te worden en uit je veilige thuisomgeving te worden gehaald naar een heel ander land?

Berends hanteert een makkelijke en soepele schrijfstijl met ook korte zinnen, waar haar ervaring als scenarioschrijver uit spreekt. Hierdoor leest Aaf graaft door prettig voor lezers vanaf 9 jaar. De zwart-wit illustraties van Isabel Bouttens verlevendigen de tekst. De geschiedenisonderwerpen belichten een belangrijk stuk geschiedenis, namelijk slavernij, maar voelen hier en daar eerder aan als een opsomming dan een fijne geschiedenisles.
Aaf en Tom schat ik qua doen en laten rond 9/10 jaar, passend bij de leeftijd van de lezers. Bepaalde gedachten/uitingen leken echter wat lukraak op papier gekomen, zoals de uitleg die gegeven wordt over het al dan niet samen omkleden van Aaf en Tom na een stukje zwemmen of de geboorte van een kleinkind bij de rondleider. Dit voegt niet noodzakelijk iets toe aan de verhaallijn; misschien had de redactie iets scherper gekund.

Een mooie boodschap die Berends aan het eind van het verhaal meegeeft, is dat je als kind of mens niet verantwoordelijk bent voor de daden van je voorvaderen.

Op 28 mei werd bekend gemaakt dat het boek de shortlist van de Thea Beckmanprijs 2024 heeft gehaald. Het getuigt van historische invalshoeken en stimuleert historisch besef bij kinderen. Of Aaf graaft door daarmee een historisch jeugdboek is of een eigentijds boek met geschiedenisaspecten, kan over gediscussieerd worden. Zie deze link voor informatie over de prijs.

Nienke Berends, Aaf graaft door, illustraties Isabel Bouttens, Clavis, 2023, 103 blz., 9789044848632