door met illustraties van Jeska Verstegen
Indrukwekkend is het eerste woord dat bovenkomt als je dit boek sluit. Voor even, want je bladert direct terug naar een illustratie, een zin, een indringend beeld. Een aangrijpend verhaal over de slavernij omgeven door de verhalen van de alom bekende Anansi de spin.
In deze raamvertelling verval je van de ene emotie in de andere. De spin krijgt regelmatig van zijn vrouw Akuba te horen dat de keukenkasten en pannen leeg zijn waarna hij eropuit gaat om eten te verzamelen. Vaak is hij niet de enige die voedsel ontdekt en hangt vervolgens een of ander aannemelijk verhaal op waarop het andere dier verdwijnt en Anansi zijn kans grijpt om de pannen te vullen.
Met een glimlach lees je ook als hij een verhaal-met-moraal vertelt aan een groep dieren die graag naar hem luisteren. De plaat met toehoorders neemt je direct fantastisch mee in het verhaal. Koning Leeuw de Tweede krijgt als dictator een lesje nederigheid en het verhaal van Aap geeft mee hoe oplettend je moet zijn in je doen en laten. Als Anansi niet snel genoeg naar hun zin komt, ‘scanderen’ ze zijn naam om daarna een lied in te zetten – te beluisteren via een QR-code.
De dag na het vertellen aan de groep over de blamage van Aap valt Anansi plotseling stil. De dag begint zoals andere: het bedenken wat zij die dag zullen eten – tot hij een karavaan mensen voorbij ziet trekken. Vastgebonden en voortgestuwd door zweepslagen. De plaat erna komt binnen.
De spinnen proberen hun dagtaak weer op te pakken, er moet eten komen want die lege pannen. Hij gaat het bos in, komt dieren tegen die snel hun etenswaren voor de altijd listige spin verstoppen. Maar. ‘Anansi zag niets en niemand. Als hij begroet werd, keek hij op, maar leek niet meer te weten wat hij moest doen.’
Hij krijgt ondanks zijn eerdere streken nu eten aangereikt. Anansi hoeft niets, hij krijgt de beelden niet uit zijn kop. De anderen gaan wel door met hun dagelijkse bezigheden. De dag erop herhaalt de vreselijke gebeurtenis zich.
Anansi wil weten waarheen de karavaan gaat. Anansi en Akuba gaan mee. Beter: reizen mee op een hoofd. De mensen worden opgesloten in een fort aan de oceaankust. De spin, klein van stuk, weet maar één ding te doen en dat is een verhaal geven ter afleiding. Anansi begint te vertellen: ‘Eri, ten ten sigri, ten ten‘.
‘Lang, lang geleden’ hoe vaak de oude volksverhalen of sprookjes beginnen. Hij vertelt over een schildpad die een wedstrijd aangaat met een onverzadigbare olifant. Een verhaal dat als aparte vertelling uitgelicht kan worden. Helaas was voor de groep geketende mensen hun in dit boek huidige inktzwarte verhaal bepaald geen sprookje.
Anansi en Akuba gaan ook mee als de ‘mannen met zwepen, geweren, kettingen en boeien‘ de mensen uit het fort halen en een schip op dirigeren. De reis van Afrika naar de Cariben wordt aangevangen. Van vrij mens tot eigendom van anderen. Indringende beelden worden afgewisseld met meer speelse beelden van de spinnen of een prachtige illustratie van het schip op zee. In detail of schaduw is onmiskenbaar meer te ontdekken. Ter hoogte van de zeilen zie je een vogel in vrijheid vliegen, de mensen zitten vast. De vogel die eerder voorbijvloog toen ieder nog in vrijheid leefde.
Het in perspectief getekende beeld van de olifantspoten en de kleine schildpad is niet alleen erg mooi, het geeft ook weer wat in de tekst tot uiting komt: wie niet snel, groot of sterk is moet slim zijn. Een opdracht kan zijn om het verhaal van de haas en de schildpad ernaast te leggen voor verschillen of om parallellen te trekken. Het kan onmogelijk anders zijn dan dat een lezer het meest onder de indruk is van de platen met mensen die níet vrij zijn. De lege blikken raken, verhalen houden de mens op de been.
‘Gelukkig bleef Anansi verhalen vertellen.’
Wie het eveneens zo bijzondere en aangrijpende Suikerland van Henna Goudzand Nahar heeft gelezen, herkent elementen uit het non-fictie gedeelte. Ook in het deel waarmee ‘Waarom Anansi de oceaan overstak‘ eindigt, de slaven die zich nu of eerder hebben vrijgevochten. Hoe de schrijver door de observaties, het advies en ook het hoopvolle optimisme van Anansi het verhaal vertelt en eindigt laat je het boek toch met een voorzichtige glimlach sluiten. Of is dit ook een echt door overlevering bekend Anansi-verhaal?
Het boek is voor de goede en geïnteresseerde geschiedenislezer al vanaf 9/10 jaar op te pakken door het gedoseerde en met zorgvuldigheid aanreiken van emoties en gebeurtenissen in zowel tekst als illustraties. Nog mooier is het om dit boek samen te lezen, of dat nu thuis is of op school. Samen bespreken wat de titel betekent, wat de kracht van verhalen voor hoop en doorzetten kunnen doen en vervolgens verdieping zoeken, een project starten.
Het nawoord is aan te raden om zowel vooraf als achteraf even te lezen. Het vertelt over de keuze van woordgebruik en geeft enige informatie over het Anansilied. De vormgeving door Nancy Koot is in één woord: geweldig. Mooi stevig papier, kleuren die schitteren of een juist een bedrukkend gevoel teweegbrengen, illustraties die vloeiend de tekst omarmen, alles is afgestemd en kloppend.
Het totaalplaatje van het doorlopende omslag, de enorm bijpassende mooie illustraties van Jeska Verstegen en vooral de zo zorgvuldig gekozen woorden van de zo prettige goede verteller Henna Goudzand Nahar maken dit een groot kleinood dat veel lezers verdient. Zondermeer wordt dit verhaal toegevoegd aan het dossier slavernij & kolonisatie en hoort in een goed gesorteerde schoolbibliotheek thuis.
Deze doordachte en tevens bijzondere mooie ‘Waarom Anansi de oceaan overstak‘ is een rakende spiegel, waarin de waarheid niet wordt geschuwd in de goed gevonden balans en daarmee een buitengewone aanrader is. Vrijheid in denken en doen voor ieder, een recht, zo een groot goed. Ga mee op reis met Anansi.
Henna Goudzand Nahar, Waarom Anansi de oceaan overstak, illustrator Jeska Verstegen, Querido, 2025, 64 blz., 9789045131580
Ook van Henna Goudzand Nahar op Lezersgoud:
Henna Goudzand Nahar – Suikerland – Jonge Beckmanprijs 2024
Henna Goudzand Nahar – Een vrolijke optocht op Keti Koti
Zomerlezen jeugd dl. 1- Toen ik, Het lied van de merel, Ghost, Winti, Brand, Acht dagen rotzomer (Winti)
Ook gelezen: Op de rug van Bigi Kayman – Zilveren Penseel en Bronzen Griffel 2022
09-12 jaar / 12-15 jaar / Informatief / Jeugd
