door Ieder zijn waarheid
De verdwijning van Sieger Somerman van Jori Stam is een roman over echt-nep, bestaan-verzonnen, zichtbaar-verborgen en kunstmatige intelligentie en wat de mens ermee doet. In de eerste hoofdstukken maakte ik nog aantekeningen vanwege de tijdsprongen, wilde noteren welk detail wanneer aan de lezer werd onthuld. Nu terugkijkend ben ik daar vrij snel mee gestopt en dat is voor een roman een goed teken: het verhaal is er een om dóór te lezen.
In de proloog vraagt Ema Somerman een identiteitsbewijs aan, een noodzakelijke actie die, gepaard met een paar details, wijst in de richting van een slechte of niet-bestaande band met haar moeder. Ema slaat vanaf nu haar eigen pad in, blijkt als de lezer haar elf jaar later terugvindt als CTO van een Noors bedrijf dat zich specialiseert in bestrijding van vervalste beelden.
Hoe ze in deze digitaaltechnische wereld terecht is gekomen en wat zich in de tussenliggende jaren heeft afgespeeld, wordt stukje bij beetje duidelijk.
Haar jeugd in Rotterdam met een moeder met manipulerend gedrag (als een soort analoge tegenhanger van deepfakes) en een vader die plotseling verdween, is bepalend voor Ema’s levenshouding. Niet van zins veel van zichzelf prijs te geven aan haar vriendje Mats, zich verliezend in haar werk uit idealisme – het goede willen doen. Strijden tegen onwaarheden.
“Zonder de juiste technologie om de authenticiteit, en dus de realiteit vast te stellen, zal de twijfel over wat wel of niet echt is verder groeien.”
Betekent deze uitspraak, gedaan door een personage, dat er met de goede technologie nooit meer twijfel is? De mens blijkt een zwakke schakel, in De verdwijning bijvoorbeeld uitgewerkt via een politiek lijntje in een toekomstscène. Weet je zonder technologie wel altijd wat waar of niet waar is c.q. het ethisch goede? Wat voor Ema een trucje was om even een reservering uit een systeem gewist te krijgen, vatte Mats op als een gewiekste hackpoging. Waarna hij vervolgens met twijfels zat over haar gedrag: was het wel de eerste en enige keer dat ze dit deed? Ook de lezer weet het niet. Kun je vertrouwen op wat je leest/hoort/meemaakt?
Twijfel is een verhaalmotief. Ema trekt de verdwijning van haar vader in haar tienerjaren in twijfel, anderen vragen zich af of haar vage verklaring en eigen onderzoekje t.t.v. 2025 wel klopt, Mats wil tien jaar later haar aantekeningen zelf verifiëren op een bijzondere manier. En als lezer betwijfel je op een gegeven moment ook of Ema’s assistent Anne een echt persoon was of toch een AI-bot. Onder andere uit dit detail blijkt dat de auteur goed heeft nagedacht over hoe het verhaal in te delen en hoe iets op te schrijven.
Jori Stam schreef een intrigerende roman waarin de samenhang van gebeurtenissen uiteindelijk helderder wordt en toch lang niet alles gedetailleerd onthult. Hij laat het aan de lezer om hiaten in te vullen en betekenis aan het boekeinde toe te kennen. Ik houd daarvan, er valt wat te bediscussiëren.
De verdwijning van Sieger Somerman lijkt me daardoor geschikt als leesclubboek en tevens leesbaar voor scholieren. Ik ben benieuwd welke vragen en antwoorden andere lezers hebben.
En de genoemde plaatsen? Die blijken te bestaan getuige de coördinaten op de binnenflappen. Tenminste… als Google Maps geen spelletje met me speelt. 😉
Jori Stam, De verdwijning van Sieger Somerman, Atlas Contact, 2025, 300 blz., 9789025476809.
