door Vertrouwen is goed, controle is beter
Het is 2123. Een toekomstige wereld waarin muziek van Taylor Swift inmiddels antiek is en een Tesla een ‘roestbak’ van klimaatbewuste rijken uit de vorige eeuw van voornamelijk Vrije Amerikanen. Eurazië wordt in balans gehouden door AX, een zelflerend, rechtvaardig en intelligent systeem dat de mens behoedt voor het maken van oude fouten om milieurampen te voorkomen d.m.v. een puntensysteem. Opgericht en vernoemd naar directeur Alpha Xi.
Dunya en Finn, wiens levens door hun statussen niet verder uit elkaar kunnen liggen, strijden op de exclusieve Thunberg Academie tegen elkaar om de beste programmeur te worden en naar het wereldkampioenschap te gaan. Beide hebben zo hun eigen redenen om deel te nemen. Eenmaal op het kampioenschap komen ze erachter dat er een fout in het o, zo betrouwbare puntensysteem zit.
Ik weet bijna niet hoe ik deze recensie moet beginnen en vooral enigszins compact kan houden, want er zitten erg veel goede elementen en onderwerpen in KlimAX. Ik ben enthousiast!
Allereerst om het onderwerp m.b.t. klimaat en kunstmatige intelligentie/AI, de goede worldbuilding, ethische vraagstukken, maar ook vanwege de fijne schrijfstijl van Charlotte Brugman.
De twee vertelperspectieven vanuit Dunya en Finn laten zien hoe zij de wereld met AX beleven met een oranje en groene status. Ze laten zien dat ze, door hun hoeveelheid punten en kleur status, er een andere levenswijze op na (moeten) houden. Finn heeft een groene status: veel privileges, beter/meer voedsel en zijn vader is AX-hoofdinspecteur wat zijn leven ook weer anders maakt (niet per se beter trouwens). Dunya heeft een oranje status, woont bij haar oma, omdat haar ouders als rebellen zijn opgepakt vanwege hun openlijke bedenkingen tegen AX. Dunya weigert om zich als uitschot te laten behandelen en wil meer punten om haar oma te helpen. De privileges van Finn heeft en kent ze niet.
Eenmaal op het kampioenschap komen Finn en Dunya achter een fout in het systeem en strijden ze met elkaar tegen AX i.p.v. tegen elkaar in een wedstrijd. Los van hun activiteit en strijd m.b.t. hacken, leren ze ook elkaar kennen en dat hun levens ver uiteen liggen. Finn zijn wereld is normaal voor hem, maar Dunya is van mening dat hij blind is voor het machtssysteem door zijn privileges.
KlimAX is niet zomaar een spannend verhaal, het zet hopelijk jongeren/lezers ook aan tot nadenken over klimaatbewust(er) leven. En als het gaat om AI: is het echt zo ideaal als dat het overgebracht wordt? Want na dit verhaal denk je misschien meer ai ai ai, liever niet of minder.
Bijvoorbeeld:
– Als een hacker, met goede of kwade bedoelingen, echt zo goed is en inbreekt in het/een systeem, hoe denk je dan over privacy? Wie heeft er allemaal toegang tot deze (persoons)gegevens en kunnen deze bewerkt worden? Wat weet de overheid eigenlijk allemaal van ons?
– Ondanks de ‘ideale’ wereld en het puntensysteem blijft de kloof tussen arm en rijk altijd bestaan en dus de toegang tot bijv. betere zorg, voedsel en onderwijs. Bij het verkrijgen van een rode status moet je worden heropgeleid in een klimaatcentrum. Of… gevangenis?
– AX ontstond omdat mensen hun (verkeerde) gedragspatronen niet makkelijk veranderen, maar met invoering ervan blijven mensen nog steeds mensen met dus óók kwade bedoelingen. Helpt het dan wel voldoende? De volgelingen van Gaia in het verhaal horen bij de beweging van klimaatkenners, maar het is eigenlijk een dekmantel om geweld te rechtvaardigen. Geef het een andere naam en het mag nog steeds.
Klimaat, Artificiële Intelligentie en de (blijvende) ongelijkheid in de samenleving zijn actuele thema’s die Brugman op een interessante en originele manier met elkaar verbonden heeft. Eenmaal door de eerste hoofdstukken heen ofwel de kennismaking met deze toekomstige wereld met AX en allerlei technologie, leest het als een trein. Het zou nog iets soepeler kunnen lezen als er door het hele verhaal heen minder nadruk zou liggen op de technologie.
Twee vertelperspectieven, een vlotte schrijfstijl, fijne hoofdstuklengtes, interessante materie en een goed plot staat gelijk aan een goed jongerenboek. Persoonlijk vond ik het overigens best verfrissend dat de hoofdpersonen eens geen relatie krijgen met elkaar. Jongeren beleven ook veel zonder relatie 
De eerste helft was de wereld van KlimAX kleinschaliger en overzichtelijk, fijn! Voor mij prettig gezien het leren kennen van de ‘nieuwe’ wereld. De tweede helft las nog steeds fijn, maar doordat de wereld en acties letterlijk groter werden, las het toch minder vlot. Mogelijk dat de worldbuilding daar juist iets te snel ging. Toch was er nog steeds voldoende actie en spanning aanwezig waardoor stoppen met lezen gelukkig alsnog niet lukt. Leuk is dat programmeren/hacken op de voorgrond staat en hiermee op de kaart gezet wordt.
Het einde bevat een goede ontknoping passend bij het verhaal. Deze kon wat mij betreft nog iets korter en daarmee nog krachtiger. De boodschap is in ieder geval duidelijk.
Conclusie: KlimAX is een spannend, vlot, origineel dystopisch verhaal en daarmee een aanrader voor jongeren. Door de gehele wereld, de onderwerpen die aanzetten tot nadenken en uiteraard de spanning in het verhaal ben ik erg benieuwd naar deel 2.
Mocht je niet kunnen wachten in tussentijd raad ik je de volgende trilogieën aanraden: Arc of Scythe (Zeis, Cumulus en Donder), Divergent en De Hongerspelen. Deze series bevatten veel actie en spanning, maar vooral onderwerpen om eens gerichter over na te denken.
Trouwens… als we klimaatbewuster moeten/willen gaan leven, hoe klimaatbewust zijn sprayed edges dan eigenlijk?
Charlotte Brugman, KlimAX, Luithing Sijthoff, 2024, 285 blz., 9789021050744
