door Een bijna sympathieke boef
Wie over de middeleeuwen leert, komt altijd in aanraking met het verhaal van Reinaert de Vos. Of ‘Van den vos Reynaerde’ zoals het in middeleeuws Nederlands heette. De historie van de rode vos die elk dier een hak zet, is in de dertiende eeuw al opgeschreven. Om het ook voor de tijd van nu leesbaar te houden, gingen Maria van Donkelaar en Martine van Rooijen aan de slag met de originele tekst. Het resultaat is een zeer goede hervertelling in soepel rijm. Met de grappige en soms ondeugende illustraties van Wendy Panders erbij wordt Reinaert helemaal levendig!
Het onvergetelijke verhaal kent een overzichtelijke opmaak. De bovenste helft van de bladzijden zijn gereserveerd voor Wendy Panders, op de onderste helft staat de tekst met af en toe een kleine afbeelding. In feite zou je een van beide lijnen kunnen volgen om het verhaal mee te krijgen. Samen wordt het echter een compleet geheel.
Hofdag en rechtbank
Alle dieren kwamen samen
voor die Hofdag in het bos.
Eentje was er weggebleven,
en dat was: Reinaert de Vos.
Bang voor klachten over al
zijn streken en zijn wangedrag,
had die sluwe vos besloten
thuis te blijven deze dag.
Hierna volgt een klachtenuurtje waarin elke diereninwoner van het rijk van koning Nobel uitgebreid zijn beklag doet over Reinaert. Op deze manier maak je dus kennis met de vos, nog voordat hij ten tonele verschijnt.
De lijst met problemen wordt alsmaar langer en koning Nobel besluit Reinaert te dagvaarden. Maar dat blijkt zo makkelijk nog niet: beer Bruun en kat Tibeert krijgen klappen omdat ze door een list worden aangezien voor honing- en kippendieven.
Uiteindelijk werpt das Grimbeert, Reinaerts neef, zich op als gegadigde. Als ze dan samen aan het hof en voor de uilenrechters verschijnen, blijkt de race nog niet gelopen. Reinaert heeft nog meer in petto…
Waarom blijft de fabel over de schurkerige vos terugkeren in hedendaagse bewerkingen? Zo graag gelezen en besproken? Alle dierenpersonages laten herkenbare menselijke gedragingen zien die niet altijd de schoonheidsprijs verdienen. Elkaar verklikken, diefstal, overspel, hypocrisie, nepotisme, hebzucht… Reinaert ruikt ieders zwakke plek en gebruikt het voor zijn eigen gewin. Volgens zijn redenering vraagt elk dier er gewoon om om beetgenomen te worden.
Samenspel tekst en illustraties
Frits van Oostrom, een grootheid op het gebied van vroegnederlandse letteren, las de tekst in de manuscriptfase mee. De auteurs leggen in het nawoord uit welke kleine aanpassingen ze t.o.v. het origineel hebben gedaan. Er zijn her en der modernere Nederlandse woorden merkbaar zoals “rotzooi” en “supercool” tegenover het oudere “likkebaarden” en “spinrok”.
Het is door het hele boek heen merkbaar dat illustrator Wendy Panders zich heeft verdiept in de tekst en zich heeft uitgeleefd in het illustreren. Er zijn vele details te zien; een feest om die op te merken.
Pagina 78 bijvoorbeeld. Reinaert stuurt Ram, de hofkapelaan die ook niet zondevrij is, met een list terug naar koning Nobel:
‘Weet je, zeg maar tegen Nobel
dat je meehielp met die brief.
Dan vindt hij je vast bijzonder
hooggeleerd en creatief.’
Daar had Ram wel oren naar.
Hij dacht: zo kom ik hogerop!
‘Heb je soms een tasje, Vos,
waarin ik dan die prachtbrief stop?’
Ram heeft dan al met een zelfgenoegzame grijns in gedachten hoe hij kan vertellen dat hij een spelfout verbeterd heeft, waarna hij zich met gezwinde spoed terughaast. Als op de volgende pagina geen brief maar iets anders uit de tas komt, krijgt ook hij een sip gezicht.
De Reinaert lijkt door het omslag mogelijk wel een kinderboek, maar is door de historische context en de (zondige) inhoud niet direct begrijpelijk voor kinderen. Het is aan te raden om dit op te pakken als je er uitleg bij kunt geven. In te zetten vanaf groep 8 of eerder als het passend is of voorlezen.
Een geweldige uitvoering van Reintje de Vos, zowel tekstueel als zondermeer door de illustraties. Als volwassene geniet je vast nog meer. Voor de fans: item voor de verzameling!
Maria van Donkelaar en Martine van Rooijen, Het onvergetelijke verhaal van Reinaert de Vos, illustrator Wendy Panders, Gottmer, 2024, 88 blz., 9789025780012.
