door Het cadeauseizoen staat weer voor de deur, dus een mooi moment om deze mooie uitgave over Griekse tragedies geschreven door Aischylos in the picture te zetten. Want; een mooier kerstcadeau kan een liefhebber van Griekse tragedies zich bijna niet voorstellen. Patrick Lateur heeft een speciale editie gecreëerd waar zeven tragedies in verwerkt zijn, maar die ook een mooie inleiding bevat over het leven van Aischylos, de ‘feiten’ rond het schrijven van de tragedies en hoe ze konden ontstaan.
Normaliter lezen we vooral hertalingen of nieuwe vertalingen van werken, soms met het Oud-Grieks of Latijn ernaast, maar het leuke is dat de lezer nu ook echt meer leert van het belang van cultuur in de oudheid of hoe Aischylos in de literatuur belandde. We weten heel weinig van Aischylos, want naast een deel van zijn werk is er over hem haast niets bewaard gebleven. Wie is de grote schrijver waarvan we nu een boek vol met tragedies voor onze neus hebben liggen? Op zijn grafschrift wordt alleen over zijn militaire prestaties gerept, wat tegenstrijdig lijkt, maar zoals ook wordt gezegd: ‘Voor verwanten leek de inzet voor de vrijheid van hun stad belangrijker dan zijn dichterschap’, wat weer erg nobel overkomt. Het enige dat we écht zekerweten is dat hij in Gela aan de zuidkust van Sicilië stierf in 456/455 v. Chr..
Na het deel over Aischylos’ leven, worden de tragedies stuk voor stuk kort belicht en uitgelegd. Wat maakt dit stuk een tragedie? Verschillende gebeurtenissen komen aan bod, zoals de bekende ziener Teiresias, broedermoord, oorlog, weduwen en nederlagen. Er komen ook echt heel bekende stukken aan bod, zoals het verhaal van Antigone. De vrouw wiens ene broer haar andere broer vermoordt, die ook nog eens niet begraven mag worden. Maar, als iemand niet begraven werd, kon diens ziel niet naar de onderwereld afdalen. Dat zorgt voor strubbelingen. Ookal is de stad Thebe gered, het verdriet blijft. En dat alles naar aanleiding van de gebeurtenissen tussen Oidipous en zijn ouders, daar gaat vast een lampje branden bij de lezer – namelijk het welbekende Oidipouscomplex. De man die niet wist wie zijn ouders waren, vervolgens zijn vader vermoordde en een relatie kreeg met zijn moeder.
Tegenover het Oidipouscomplex staat het Elektracomplex, een vrouw die haar moeder verafschuwt en haar vader aanbidt. Dit verhaal komt voor in de Oresteia, de enige trilogie die vrijwel volledig is overgeleverd. De triologie bestaat uit Agamemnon, Offerplengsters en Eumeniden. Agememnon, een koning, is afstammeling van een vervloekt geslacht. Dit heeft tot gevolg dat Agamemnon zijn dochter moet offeren. Klytaimnestra, zijn vrouw, is woest dat haar dochter is geofferd. Zij vermoordt Agamemnon en gaat een verbintenis aan met Aigisthos, haar minnaar. Vervolgens worden Klytaimnestra en Aigisthos weer omgelegd door Orestes, haar zoon, als wraak voor de moord op zijn vader.
Wat ontzettend leuk is aan deze versies, is dat de verschillen tussen Aischylos’ versies en de versie van Sofokles’ Elektra die ik ken, naar voren komen. Zo maakt Aischylos Orestes echt de held, terwijl in de Elektra van Sofokles Orestes een beetje de sufferd is die door Elektra beïnvloed wordt. Aischylos maakt Klytaimnestra tevens echt tot vrouw die alleen handelt, wat haar weer een nog sterker karakter maakt dan in Sofokles’ Elektra.
Destijds was het doel van de kunsten om het volk te vermaken, maar ook om ze naar aanleiding van mythen een spiegel voor te houden, zoals de fabels die wij ook in de hedendaagse tijd kennen. Er worden in de tragedies vaak twee extremen tegenover elkaar gezet, om in te laten leven in beide partijen. Wat wel duidelijk wordt; Aischylos vond gerechtigheid belangrijk. Het Oud-Griekse woord voor gerechtigheid, Dikè, komt dan ook veelvuldig voor, net als woorden zoals angst en bang. Ook wordt het woord Hubris vaak vermeldt, wat hoogmoed, overmoed of arrogantie betekent. En hoogmoed, dat komt voor de val. Hubris werd als een van de grootste zonden gezien in de Oudheid.
En dan vervolgens écht: de Tragedies. Op de eerste pagina staat de titel in het Nederlands en het Grieks, staan de personages benoemd, hoe het toneel eruit zag, wanneer het afspeelde en wat de structuur van de tragedie is, inclusief regelnummers. Bijvoorbeeld Eerste koorlied 1-154, Eerste epeisodion 155-531. (Hier herkennen we trouwens het nu veelvuldig gebruikte woord episode, oftewel: aflevering.) Ook staat duidelijk benoemd wie wat zegt en wanneer het koor aan het woord is. Wat gebruikelijk is, maar ik wel altijd heel mooi vind: de regelnummers zoals in de oude teksten zijn aangehouden. Dit maakt het makkelijk om zelf de originele teksten er naast te leggen.
Wat ik heel gaaf vind, is dat er achterin vertaalaantekeningen staan. Er worden bepaalde keuzes uit de vertaling toegelicht, wat ik nog niet veel vaker heb gezien in dit soort boeken. Dit maakt de vertaling nog eens extra levendig en laat je nog eens extra goed naar de teksten kijken. Na de aantekeningen staat een register, waarin de lezer nog eens kan terugzoeken wie nou wie is, of welke streek waar ligt. Ook staat er per term/naam genoemd uit welke tragedie het komt, waardoor het ook weer herkenbaarder is.
Al met al vind ik dit echt een ongelofelijk mooie uitgave van Aischylos’ Tragedies. Het is gedrukt op prachtig dik papier, terwijl ook de gebruikelijke ruimte voor de tekst is behouden. Deze hardcover is werkelijk echt een aanvulling op menig verzameling van boeken uit/over de Klassieke Oudheid en zal zeker ook een plek krijgen in mijn collectie. Patrick Lateur heeft werkelijk een prachtig product afgeleverd, complimenten.
Aischylos, Tragedies, Vertaling Patrick Lateur, Atheneum, 2024, 478 blz., 9789025314026
