Geert-Jan Roebers – Paddenstoel & Co

Hoe een schimmelig netwerk het leven op aarde overeind houdt

Je slaat een willekeurige pagina op en je zit geïnteresseerd te lezen:
‘Als je paddenstoelen wilt zien woon je in Vlaanderen op de goede plek, want daar komen meer dan vierduizend soorten voor. Woon je in Nederland? Bofkont: dan heb je er nog tweeduizend meer! Is het nu geen herfst? Je hoeft niet te wachten: ze zijn er het hele jaar.’

Dit en meer over kelk- en trilzwammen staat onder het kopje ‘winterzwammen en straatschampignons’ en daarvoor staat ‘van heks tot niks’. Het wemelt van de bijzondere meest vreemdsoortige namen. Voor de leek dan, want de geïnformeerde paddenstoelenkenner zal vast bekend zijn met namen als: poederparasol, vezelkop, aardappelbovist, lorkenslijmkop of hertenmestspikkelschijfje, maar wist je ook dat je zonder dit bijzondere schimmelrijk niet zou kunnen bestaan?

In dit uitgebreide naslagwerk dat Paddenstoel & Co is, wordt antwoord gegeven op de vraag ‘Hoe een schimmelig netwerk het leven op aarde overeind houdt’. Door de indeling in overzichtelijke hoofdstukken wordt de vaak onzichtbare wereld van schimmels zichtbaar, niet in het minst door de informatieve tekeningen van Wendy Panders. De titel geeft aan met ‘& Co’ dat dit boek over meer gaat dan paddenstoelen. In het eerste hoofdstuk wordt hierover verteld, maar ook over wetenschappelijke namen en diverse vormen. Feit is dat een paddenstoel een deel van een schimmel is die zowel boven als onder de grond leeft en uit een compleet netwerk bestaat.

Al in het volgende hoofdstuk is het helder dat dit niet alleen een boek voor de jonge onderzoeker is die in de eigen leefomgeving veel kan ontdekken. De tekst op de achterkant zegt terecht: ‘Want als je van de hoed en de rand wilt weten, moet je daar beginnen.’ Ook volwassen kunnen met een vergrootglas op stap met dit boek als informatiebron om bijv. een zwamvlok te ontdekken. Want wist je dat een hyfe, een schimmeldraad, 30 keer zo dun is als een haar en dat gisten ook onder de grond leven? Een ingewikkeld proces van groeien en eten wordt uitgelegd en voorbeelden worden gegeven. Denk bijv. aan een broodschimmeldraad die wel 9 cm per dag kan groeien.

Een stuk geschiedenis ontbreekt ook niet in dit informatieve boek. Door een geïllustreerde tijdlijn wordt inzichtelijk gemaakt dat schimmels miljoenen jaren geleden zijn ontstaan. Als je dacht dat dino’s bijzonder waren, er waren ook oerschimmelwouden waardoor er steenkool is ontstaan. Het laatste stukje tijdlijn leert dat de plantkundige Linnaeus in 1735 aan alle schimmels in het plantenrijk een naam gegeven. In 1969 kregen ze een eigen ‘rijk’ en de tijdlijn gaat tot het verschijnen van dit boek in 2023.

Schimmels worden als ondankbaar gezien vanwege hun vorm, geur of uiterlijk, maar tegelijk zijn schimmels onmisbaar in ons gehele bio-systeem. Het zijn de opruimers in de natuur, zowel voor hondenpoep als omgevallen bomen, en blad in de tuin wordt omgezet in humus dat voor bodem- en plantenleven onmisbaar is. Vind je een Franse kaas lekker?, die kan alleen met schimmels gemaakt worden. Bij de huisarts geweest en een penicillinekuur meegekregen?, zonder schimmels bestaat dit medicijn niet. Vind je een beukenboom mooi?, zonder schimmel is deze ten dode opgeschreven. Waarom een Stradivarius zo’n mooie klank geeft, komt inderdaad ook door een schimmel. Het hout dat hiervoor wordt gebruikt was aangetast door een schimmel.

Schimmels kunnen ook parasiteren. De gastheren hiervoor kunnen zowel een plant als een dier zijn. Andere schimmels leven in symbiose, bijv. de mycorrhiza schimmel helpt de wortels van beuken om voedingsstoffen beter op te nemen. In de tuin zie je soms rozenbladeren met roestvlekken, dat is een aantasting, meer een ziekte. Dit is niet schadelijk maar de oorzaak is wel een schimmel.

Het is een zo divers boek dat het onmogelijk is om alles te noemen. Nog een paar opmerkelijke feitjes: er is een lichtgevende paddenstoel die zo groot is als een skippybal en er is zelfs een honingzwam die duizenden jaar oud kan zijn.

Paddenstoelen zijn niet alleen leuk en mooi, soms zijn ze ook gevaarlijk. Er staat niet voor niets dat er ‘een stel lastpakken en rotzakken’ bij zitten mochten ze op je bord belanden. Het hoofdstuk ‘Over schimmels en mensen’ is zeker een aanrader om te lezen. Mocht er belangstelling zijn voor bijzondere paddenstoelen, het serieuze werk, is het hoofdstuk ‘Doe het lekker zelf’ zeker een aanrader om door te nemen. Je leest er ook over een app en een website en vind je bijv. een quiz, een blufcursus en tips om paddenstoelen zelf te kweken of hoe je ze kan zoeken en plukken.

Naast feiten over vormen, soorten, namen, leeftijd, manier van eten, groeien en vermenigvuldigen is er volop verdieping aanwezig. In de tekst staat regelmatig een woord in paarse letters gedrukt maar ook kom je paars gekleurde paddenstoelen tegen. De uitleg van de woorden in paarse letters wordt gegeven in de paddenstoelen die je gelijk kunt lezen maar ook later kunt oppakken door het achterin geplaatste ‘Schimmelwoordenboek’. Een overzichtelijk register vind je daar ook.

Een goed gedocumenteerd en informatief naslagwerk in heldere taal geschreven, een speelse en ook overzichtelijke vormgeving en vooral de vele relevante illustraties die met humor uitleg geven aan soms wat moeilijker te bevatten materie, maken dit een geweldige interessante aanrader. Een boek dat zo compleet is dat je je spreekbeurt ermee kan voorbereiden.

Paddenstoel & Co maakt duidelijk dat schimmels overal zijn: zichtbaar en onzichtbaar – misbaar en onmisbaar – bewust en onbewust. Een boek dat ongeacht je doel zondermeer een interessante en leuke aanrader is. Je kunt hiermee zeer ver in het schimmelrijk doordringen!

Vanaf ong. 10 jaar en ouder of eerder bij interesse.

Geert-Jan Roebers, Paddenstoel & Co, illustrator Wendy Panders, Gottmer, 2023, 152 blz., 9789025778347