Ik moet je verraden – Ruta Sepetys

Geluk heeft een prijs, pech is gratis.

Het is wat mij betreft een feit dat Ruta Sepetys een meesterverteller is, zeker als het gaat om historische fictie. Ze schreef al eerder over Spanje ten tijde van de Franco-dictatuur in Spanje, de Wilhelm Gustoff in de Tweede Wereldoorlog en over de deportatie van Litouwse inwoners naar Siberië. Dit keer een onderbelicht stuk geschiedenis uit communistisch Roemenië in 1989.

Ik moet je verraden was voor mij de laatste nominatie van Beste Boek voor Jongeren. Mijn motto was om het beste voor het laatst te bewaren. Een goede keuze.
Het leven van de 17-jarige Christian Florescu die filosoof en dichter wil worden, is geen leven dat wij leven. Roemenen zijn niet vrij om wat dan ook te doen, laat staan dromen. Dictator Nicolae Ceauşescu regeert met harde hand. De ‘Geliefde Leider’. Spionnen van de Secu (Securitate) zijn overal en de kans is zeer groot dat er in huis afluisterapparatuur hangt of zelfs spionnen in huis wonen. Als Christian wordt gechanteerd door de Secu staat hij voor een dilemma: proberen van binnenuit het regime in Roemenië ondermijnen of iedereen verraden van wie hij houdt?

Sepetys neemt je al snel mee in de schokkende realiteit van het gros van de Roemenen: uren in de rij voor te weinig voedsel, wonen in kleine betonnen appartementenblokken met nauwelijks warmte/elektriciteit, verplichte vruchtbaarheidsonderzoeken bij vrouwen door de ‘babypolitie’, een foetus die zelfs eigendom is van de samenleving, fluisteren of niets zeggen om maar niet afgeluisterd/gepakt te worden, Kent-sigaretten als betaling om iets (gedaan) te krijgen. Wat weten wereldburgers eigenlijk over Roemenië, de waarheid? De angst regeert onder de mens. Roemenië en de mens had geen stem meer. De eigenwaarde van Christian maakt een tijdelijke omweg via het riool.

De Secu maakt het lastig voor Christian, want wie verraad je als je spion wordt en waar doe je überhaupt goed aan als je bijna niets kan doen zonder een berisping te krijgen? Welk spel speelt de Secu? Christian krijgt de taak om te spioneren bij Amerikaanse vriend Dan van Dorn en dat levert situaties op waar Christian iets doet wat niet goed voelt, maar probeert om niet de gehele opdracht te volbrengen. De fragmenten uit zijn rapporten voor de Secu, maar ook van andere agenten, zijn hierin van toegevoegde waarde. In het geheim vertrouwt Christian alleen bepaalde gedachten toe aan zijn notitieboek. Zijn verhaal dat uiteindelijk de weg naar buiten vindt.

Omgaan met vrienden zoals Liliana, Dan en Luca is ook niet zonder gevaar, want het gevaar van afluisteren ligt altijd op de loer. Zelfs Coca-Cola met elkaar drinken is gevaarlijk én zeldzaam, net als fruit. Elkaar iets vertellen betekent verraden kunnen worden met als gevolg dat vrienden en familie elkaar beschuldigen. Terecht?

De sterkte en kracht van dit boek en dus van Sepetys zit hem weer in het zien en beleven van benarde, angstige situaties vanuit een jongere. Je voelt de angst, het niet hebben van bewegingsvrijheid en meningsuiting. Ceauşescu creëert angst door spionnen, leugens en propaganda. De eigen angst houdt hen al onder de duim, verdere regels zijn eigenlijk niet eens nodig.
Sterk is ook dat het boek niet stopt op het punt dat het communisme valt, maar we verder lezen over de revolutie, het bloedvergieten, het executeren van de Ceauşescus, de dagen/tijden daarna en hoe Roemenië haar stem terugvindt.

De toelichting van Sepetys over de research van dit boek maakt duidelijk hoeveel onderzoek ze heeft gedaan. De vertaling van Aleid van Eekelen-Benders is weer erg goed. De sfeer komt heel helder naar voren door woorden die passen bij de tijdsgeest van toen. De Roemeense telling van hoofdstukken draagt hier o.a. aan bij.

Ik moet je verraden is niet alleen maar spannend en vlot te lezen. Het is educatief en laat je nadenken. Wat zou jij doen als angst regeert? Hoe zet je liefde en solidariteit in als die angst zo aanwezig is? Verzet je je?
Meesterlijk, aangrijpend, gruwelijk, indrukwekkend. Woorden die iets zeggen, maar het verhaal wat mij betreft nog steeds te kort doen. Lees het.

Ruta Sepetys, Ik moet je verraden, Vertaling Aleid van Eekelen-Benders, Luitingh-Sijthoff, 2022, 366 blz., 9789024599059