Julia Franck – Werelden uit elkaar

Op weg door een geheugen

‘Werelden uit elkaar’ van Julia Franck is een bijzonder boek. Eén waar je een beetje moeite voor moet doen, alleen al door de vraag/gedachte wat de kracht van herinneringen is. Onwillekeurig vraag je je af of alles wat geschreven staat autobiografisch is of dat Julia Franck in grote lijnen over haar leven in en buiten de DDR vertelt (dat wordt nergens echt zo benoemd, maar er zijn genoeg aanwijzingen voor).
Het verhaal is fragmentarisch, als een soort dagboek, opgeschreven. De eerste hoofdstukken lijken in elk geval meer een dagboek omdat dan een afgebakend stukje van Julia’s leven beschreven staat. Vrij snel daarna blijkt het verhaal te bestaan als ware het het geheugen zelf: een herinnering aan haar oma leidt naar de gedachte aan haar moeders ongekamde haren waarna je met Julia haar eerste kappersbezoek ooit meebeleeft. Dat allemaal in dezelfde alinea of bladzijde.

Het eerste deel las ikzelf steeds in korte stukjes vanwege tijd(gebrek). Daardoor las ik regelmatig wat terug omdat namen of gebeurtenissen niet bleven hangen, maar dat bleek juist exemplarisch voor het verhaal. Franck blikt vanuit een bepaald stadium in haar leven terug op haar jongere ik. Een leven dat getuige de bladzijden niet gemakkelijk was. Zij en haar zussen redelijk verwaarloosd in hun jeugd door een moeder die niet echt een moeder kon/wilde zijn; over de (groot)moeder-dochterband valt ook wat te zeggen. Julia probeert uit te vinden hoe ze zich verhoudt tot haar familie en de wereld om zich heen. Ze probeert zelf meer liefde te uiten dan ze in haar jeugd meekreeg. Met de gedachte aan haar grote liefde Stephan verwoordt ze hoe ik mij verhoud tot het boek: ‘Hoe beter we elkaar leerden kennen en hoe vertrouwder we raakten, hoe duidelijker de verschillen werden. Onze ervaringen lagen werelden uit elkaar.’

Nee, het boek leest niet altijd makkelijk. Vorm en inhoud stemmen hier overeen, want het verhaal van de zoekende Julia staat ook zoekend op papier. De lezer moet zich zonder uitleg van tevoren of context een weg banen door haar hoofd en vele details over het leven in West- en Oost-Duitsland. En toch ben ik blij het gelezen te hebben. Een verhaal als dit brengt me dichterbij een wereld die ik niet ken, en tegelijk ben ik me erg bewust van het feit dat ik ver van Julia Francks wereld af sta.

Julia Franck, Werelden uit elkaar, vertaling: Els Snick, Wereldbibliotheek, 2021, 320 pagina’s, 9789028451896.