door Over tijd en grenzen heen
Margot Dijkgraaf is iemand die op letterengebied zeer actief is. De Gouden Ganzenveer 2021 werd haar niet voor niets toegekend: ze brengt onder meer Nederlandstalige auteurs in Frankrijk en in Europa onder de aandacht en vice versa. Nu ligt In de voetsporen van mijn grootvader, een persoonlijke familiespeurtocht, in de boekhandel.
Dijkgraaf: literatuurcriticus, interviewer, voormalig directeur van het Centre Français du livre bij Maison Descartes en ook schrijver. Hoewel ze al decennia in de literatuurwereld vertoeft, leert ze nog steeds bij. Op zoek naar de literaire inspirators van haar grootvader stuitte ze bijvoorbeeld op P.C. Boutens en Heinrich von Kleist.
Hoe is het om in plaats van over anderen te schrijven nu op onderzoek uit te gaan naar een familielid?
‘Het was heel anders en toch ook hetzelfde. Als je iemand gaat interviewen, lees je alles van en over die persoon. Alleen ging het nu over mijn grootvader, die ik nooit heb gekend, hij stierf in 1934. Dat is anders. Ik heb honderden schrijvers geïnterviewd en geschreven over hun werk. Het was nooit in me opgekomen om dat op mijn eigen familiegeschiedenis en dus eigenlijk op mezelf toe te passen.
‘Aan het begin wist ik erg weinig over mijn grootvader; mijn moeder heeft wel over hem verteld, maar hij stierf toen zij twaalf jaar was. Ik weet nu meer over hem dan zij. Ik ging van start met die zoektocht toen ik vorig jaar een koffertje opendeed dat ik mijn leven lang onder mijn moeders bed heb zien liggen. Ik vond er documenten en foto’s van de familie van mijn grootvader in. Ik had er nooit eerder de tijd voor genomen, maar door corona was mijn agenda leeg. Zo vond ik een envelop uit de jaren ’20 van de vorige eeuw, de postzegel was er afgescheurd. Er zaten 26 vellen in, volgeschreven met een priegelig handschrift, in ouderwets Duits. Het was een artikel van mijn grootvader, een analyse van de mythe Penthesilea in de bewerking van de achttiende-eeuwse schrijver Heinrich von Kleist. Mijn grootvader had over een rebelse vrouw in de letteren geschreven ruim een eeuw voordat ik dat deed!’
Hoe was het om die parallel te ontdekken?
‘Toen ik die papieren vond, werd ik echt nieuwsgierig! Wat was hij voor man? Wat betekent het artikel, ook voor die tijd? Ik ben Heinrich von Kleist gaan lezen, heb contact gezocht met het gemeentearchief van Goes waar hij is geboren en opgegroeid. De Zeeuwse kranten hebben een schat aan informatie en alles is gedigitaliseerd.
‘Het was een verrassing dat hij ook over een literaire rebelse vrouw heeft geschreven. Achteraf gezien komt het niet helemaal uit het niets: ik ontdekte dat er in zijn familie van boomkwekers en zaadhandelaren veel ondernemende, sterke vrouwen waren geweest. Hij leefde bovendien in de tijd van de eerste feministische golf. Het verhaal over Penthesilea sprak hem aan. Zij is een mythische vrouw, koningin van de Amazones, die in de Trojaanse oorlog strijdt tegen de Grieken. In een duel wordt ze door Achilles gedood. In de versie van Von Kleist is het echter andersom. Een feministische invalshoek als het ware.
‘Mijn grootvader hield enorm van poëzie, dat heeft hij aan mijn moeder doorgegeven. Ook zij had veel dichtbundels in de kast staan. Mijn grootvader heeft de Zeeuwse dichter P.C. Boutens ontmoet in Domburg, een bruisende, internationale kunstenaarskolonie in die tijd. Ik stel me voor hoe hij daar de sfeer heeft opgesnoven, net als ik in Parijs heb gedaan.
‘Wat ik doe, komt dus niet uit de lucht vallen. Ik had graag met mijn grootvader gesproken over de Europese literatuur van nu. Voor mijn gevoel heb ik er door het onderzoek nu een familielid bij gekregen.’
Wat hoop je dat lezers naar aanleiding van je boek doen?
‘Lezen! Ik hoop dat ze de ramen openzetten, de literatuur induiken en vooral over de grens lezen. Lees bijvoorbeeld Elif Shafak, Marie NDiaye of een Afghaanse schrijver. Dan kom je in andere werelden, neem je een ander perspectief in. Maar in principe is lezen altijd goed. Lezen verbreedt je blik, jaagt je creativiteit aan, stimuleert het denken. Dat is wat we nodig hebben.’
Margot Dijkgraaf, In de voetsporen van mijn grootvader, Atlas Contact, 2021, 216 blz., 9789045044958.
