door Het voorwoord begint met: ‘Hoeveel mensen kunnen zeggen dat ze Antartica hebben gezien? Niet zoveel, zou je denken. Mis! Ieder jaar meren er grotere cruiseschepen aan in de baaien van het Antarctisch Schiereiland.’ En dat klopt. Ik heb mensen gekend die er waren, met een massa anderen. Vele foto’s waren geschoten, filmpjes gemaakt en inderdaad met speciale kleding aan ter bescherming van de ijzige kou. Het voelde als plaatsvervangende schaamte om deze te bekijken. Laat de dieren, het bijzondere kwetsbare gebied, met rust was een gedachte.
Deze unieke plek, het ijskoude thuis van de vijfendertig dieren die op dit schiereiland kunnen leven is door Marieke ten Berge en Eva Moraal dan ook niet bezocht. Beiden zijn zeer begaan met natuur en klimaat, weten er enorm veel vanaf, maar laten de dieren en het gebied met rust door zelf het woord voeren. Van groot tot klein vertellen de dieren die er wél kunnen wonen over hun habitat. Wist je dat ook wij hier in West-Europa alleen al door gewoonten en gedrag van invloed zijn op hun woonomgeving daar ver weg in het uiterste zuiden?
Er wordt niet alleen helder verteld door de dieren bij monde van Eva Moraal, de linosneden en illustraties van Marieke ten Berge vertellen door sprekend beeld over het indrukwekkende natuurschoon.
De pinguïn, waarschijnlijk het meest bekende Antarctisch dier, neemt als eerste het woord, de Adéliepinguïn wel te verstaan. Wist je dat er drie soorten pinguïns bestaan en dat het mannetje altijd vóór het vrouwtje terugkeert naar de vaste broedplaats? Nu is die vaste broedplaats inmiddels wel variabel – het klimaat is hiervan op invloed. Hoe lang ze broeden, waarom ze gebruik maken van stenen en waarom ze zo heten en meer vertelt deze pinguïn op lichte toon, maar met duidelijke stem wat hij van verschillende dingen vindt.
Wat je vast niet wist, aalscholvers komen ook Antarctica voor. Zo zijn er meer dieren waarvan familie ook in andere delen van de wereld voorkomen. Als je in de inhoudsopgave kijkt zie je bijv. een meeuw, een olifant, een hond, luipaard of kip met ervoor zee of Antarctisch. De meeste hiervan hebben overeenkomsten met de dieren die je door eigen omgeving of uit andere gebieden kent, maar soms totaal anders alleen al door het soort te vinden en dus te kunnen eten voedsel.
Bij een weer zo fraaie plaat vertelt de Atarctische stern iets wat vast niet bij iedereen bekend is, nl. dat zij van Noord naar Zuid vliegen om te overwinteren en vervolgens terug om te broeden.
Daarna vertelt ineens een zeelelie ofwel haarster een verhaal. Deze lezer wist absoluut niet dat er een ijskoud koraalrif bestond.
Je komt tot de ontdekking dat er veel meer soorten op de Zuidpool leven dan je besefte op dit mooie ‘Zuid’. Diverse soorten pinguïns, zeehonden of vogels kom je tegen en bladert heen en weer om over verschillen of overeenkomsten te lezen. Eén is uniek en heeft een overeenkomst met de IJsbeer op ‘Noord’. De vleugelloze mug – de Belgica antarctica – naamgeving! – een miniem diertje nog kleiner dan een mier, maar bestaat wel en kan worden gespot als er een mosje is. Dat ieder dier van betekenis is in het ecologisch systeem zal bekend zijn. Deze is het zondermeer ook als ‘kanarie in de kolenmijn’ t.a.v. de opwarming van de aarde en daarmee van groot belang.
Over de platen kun je zeer kort zijn: immens groots en mooi. Maar dan doe je het werk van Marieke ten Berge feitelijk te kort. De gekozen kleuren, het perspectief, het klopt, het past, het ontroert. Soms met jong, soms een paar om duiding te geven aan verschillen, dan weer met achtergrond van een ijsschots, een ijsberg of alleen water. Wat een passie en kunde zie je terug in alle platen van deze vijfendertig dieren.
Het begint al met de omslagillustratie waarover je vanzelf je hand laat gaan en door reliëf de hoogte, verte en diepte voelt. Een schitterende is ook de reuzenalbatros die beslist last heeft van langelijnvisser, de Weddellzeehond is bijna aaibaar en het Wilsons stormvogeltje bekijk je lachend hoe die op hoge poten tactisch rondloopt. Dit vogeltje waarvan er vele zijn jaagt bij voorkeur ’s nachts want overdag komt het teveel meeuwen en ook zuidpooljagers tegen. De plaat van de Sneeuwstormvogel is er een eentje om in te lijsten, maar eerlijk, welke is het niet?
Bij ieder dier staat een informatieblok met gegevens over o.a. soort, lengte, leeftijd, aantal of beschermingsstatus. Naast dat er in de tekst van Eva Moraal enorm veel wordt verteld en dat allemaal op één pagina tekst per dier.
Achterin is zeer interessante aanvullende informatieve verzameld. Het hoofdstuk natuur & geschiedenis mag je niet missen als je je spreekbeurt of werkstuk over het laatst ontdekte continet Antartica houdt. Daarbij een getekende kaart waarop inzichtelijk is gemaakt waar welk dier ongeveer verblijft en zie je ook de Zuidpool gesitueerd ten opzichte van andere werelddelen en ‘op’ de aardbol. De in beeld gebrachte voedselketen maakt duidelijk hoe afhankelijk ieder dier is van het andere. Vanzelf blader je terug over een bepaald dier te lezen, misschien wel over de bazen van het gebied, de orka’s en zeeluipaarden.
Wie Marieke ten Berge op sociale media volgt weet dat zij enorm mooie foto’s toont als zij ‘in het noorden’ verblijft. Wat een fijne verrassing om achterin ook tekst en beeld te ontdekken over ‘ijs’, met soorten, ontstaan, aspecten en meer. Zeer interessant. Helaas moet dan de volgende tekst niet over het ontstaan maar over het verdwijnen van ijs gaan. Ondanks een verdrag verandert Antartica. Over de gevolgen voor de dieren van hún leefgebied vertellen ze zelf al een en ander. Gevolgen door de (bezoekende) mens veroorzaakt, gevolgen door deskundigen in kaart gebracht. Terechte vraag: is het wel een plek voor die mens, van wie is deze plek?
Wil je meer weten? De makers geven als laatste zowel offline als online een waslijst aan mogelijkheden om je te informeren.
Bij het boek ‘Polder’ van dezelfde makers staat aan het eind dit gedeelte, je kunt het zo toepassen (met andere diernamen) op dit absoluut evenzo leerzame, nodige en geweldige boek:
‘Bij ieder in alfabetvolgorde genoemd dier staat een schitterende linosnede van Marieke ten Berge Een paar willekeurige eruit gelicht maar dan zie je de kievit nog, de grote keizerlibel, een ree, een heikikker…..het is allemaal even bijzonder.
De interessante en informatieve tekst van Eva Moraal leest in sneltreinvaart; vanuit de dieren worden serieuze punten smakelijk verteld waardoor je allerlei opsteekt, ook de kenner. Een nadenker en een glimlach ontbreken zeker niet.
Het is prachtig. Laat je verrassen door Zuid!
Eva Moraal, Zuid, illustrator Marieke ten Berge, Lemniscaat, 2025, 91 blz, 9789047716273
