door Op het moment van schrijven is het boek In opstand! nog niet uit, maar inmiddels heb ik genoeg van dit lijvige werk gelezen om er enthousiast over te schrijven. In de eerste plaats komt dat door de gedreven stijl van Pieter Serrien, hij heeft er zoveel plezier in.
Wie Serriens oeuvre kent, weet dat hij al meerdere boeken heeft gepubliceerd over de wereldoorlogen. Maar waar die in enkele jaren afgelopen zijn, bestrijkt de totale geschiedenis van de Opstand tachtig jaar, waarvan in dit boek de eerste dertien jaar inclusief aanloop worden behandeld. Een ingewikkelde geuzenhistorie waarover veel te vertellen valt. Niet voor niets telt In opstand! ruim 600 pagina’s.
Of de auteur een volgens de achterflap ‘totaal’ nieuwe blik op de geschiedenis biedt, weet ik niet goed aangezien ik de complete historiografie over de geuzen niet in de kast heb, maar het is wel evident dat Serrien veel ruimte geeft aan de verhalen van de gewone man en vrouw die per definitie ondersneeuwen. Vele ooggetuigenverslagen van dagboekschrijvers staan in het boek verwerkt, zoals de brieven van predikant Guido de Brès die hij schreef voordat hij opgehangen werd.
Wat ook nieuw is, is dat het opstandsverhaal niet alleen als het ontstaansverhaal van de Nederlandse staat gepresenteerd wordt. Steden, bossen en wateren op het Belgisch grondgebied speelden net zo goed een belangrijke rol. Er kan zelfs gesteld worden dat zonder de Belgen het calvinistische vuur van de rebellie in de Lage Landen snel uitgedoofd zou zijn.
Het boek is in vijf stukken opgedeeld waarin Serrien beschrijft wat er maandelijks, soms zelfs dagelijks, plaatsvindt. Gezien het bronnenmateriaal aan dagboeken is de chronologie ook haast onvermijdelijk en daarbij kent iedereen in grote lijnen de geschiedenis wel. (De katholieke Spaanse koning Filips II regeert over de Lage Landen en geeft de Nederlandse edelen geen vrijheid; zij bieden een smeekschrift aan landvoogdes Margaretha van Parma aan met het verzoek om meer godsdienstvrijheid; Filips stuurt Alva en de kettervervolgingen bereiken een hoogtepunt; Willem van Oranje leidt de Opstand en na lange tijd sluiten de Zuidelijke Nederlanden zich aan bij Spanje en gaat het protestantse Noorden zelfstandig verder. Er vliegen veel kogels rond.)
Hier leer je dus nieuwe feiten. Willem van Oranje liet zich na lange tijd pas vermurwen als aanvoerder op te treden, de opstand begon namelijk met de edellieden Jan en Filips van Marnix, Nicolas de Hames, Gilles le Clercq. Zij overtuigden andere edelen mee te doen aan ongehoorzaamheid jegens de vorst en met bedelnappen rond te lopen. Eigenlijk waren het de door de regering georganiseerde bloedbaden bij steden als Valenciennes (Valencijn) die de bos- en watergeuzen deden ontstaan. Ook was er in die tijd een propagandamachine opgetuigd waardoor de onderling verschillende bevolking zich massaal aansloot bij de opstandelingen.
Zoals Serrien in het voorwoord schrijft, is het uit sommige tijdsperiodes lastig om verhalen over vrouwen te vinden. Op pagina 36 komt ene Petronella van Praet ten tonele, waar ik toen nog “bijrolletje” over optekende. Niks bijrol! Deze edelvrouwe blijkt steeds belangrijker in het verspreiden van het calvinistische gedachtegoed. Ze propageert het nieuwe geloof actief en hield haar vier kinderen daarin ook niet erg tegen. Waarom hebben we niet eerder over haar gehoord?
Enfin, er valt erg veel te vertellen. Wat ook benoemd moet worden is de fijne papiersoort en de vele kaarten en gravures die afgedrukt zijn. Het gewicht van het geheel valt alleszins mee: amper 900 gram!
Zijn er nog nadelen te benoemen? Tja, het is nogal een groot verhaal dat zich niet makkelijk laat samenvouwen zodra je je er goed in verdiept. Toch weet de auteur de lijn te behouden. Bovendien vind je achterin een uitgebreid register en bronnenlijst en zijn de geuzen en ooggetuigen kort samengevat. Op zijn site kun je het ook nog eens terugvinden.
Dit is een historisch wetenschappelijk naslagwerk zoals je het wilt zien!
Aanvulling januari ’23: inmiddels een stuk verder in het boek en het niveau blijft hoog. De toegevoegde namenlijst is onmisbaar en dus erg fijn als je het verhaal met tussenpozen oppakt.
Pieter Serrien, In opstand! De geuzen in de Lage Landen, 1565-1578, Horizon, 2022, 624 blz., 9789464103182.
