door Uitgewist van Sasja Filipenko is het derde in het Nederlands vertaalde boek van deze Belarussische auteur. Deze keer verzorgde Arie van der Ent de vlotlezende vertaling.
In vergelijking met De ex-zoon en Hetze kent dit boek een minder technisch ingewikkelde opzet (vooral Hetze vond ik echt bijzonder!) maar in Uitgewist laat Filipenko de personages dichter bij de lezer komen. Ze zijn als het ware minder een metafoor en worden menselijker. Hierdoor is deze roman behapbaarder en toegankelijker voor meer lezers, vermoed ik.
Het verhaal is een soort continu tweegesprek in het jaar 2000 tussen de circa 35-jarige Sasja en de 90+-jarige Tatjana Aleksejevna. Hij is net met een baby in Minsk komen wonen, zij woont er al lange tijd. Een vraag over het waarom van de rode kruisen op de deuren leidt ongevraagd tot het eerste deel van haar levensverhaal. Geboren Europese uit Russische ouders komt ze vlak voor de Tweede Wereldoorlog in Moskou terecht en wordt ze Sovjetburger. Ze komt te werken op het NKVD, Volkscommissariaat voor Binnenlandse Zaken, en vertaalt er ten tijde van de Repressie allerlei documenten. Om haar heen worden velen opgepakt. Datzelfde lot is haar ook beschoren als uit een zoveelste lijst blijkt dat haar man krijgsgevangen genomen is in Roemenië. Een Sovjetkrijgsgevangene staat gelijk aan landverraad (want een echt goede soldaat vecht zich dood). Haar dochter verdwijnt ergens in een kindertehuis, Tatjana gaat naar een Goelagkamp.
De rest van het verhaal komt in de dagen erna en wordt afgewisseld met Sasja’s achtergrond. Ook hij heeft een en ander op persoonlijk vlak meegemaakt. Filipenko voegt daarbovenop zelfs nog een laag met maatschappelijke realiteit toe: demonstraties tegen het vernietigen van gedenkplek Koeropaty. Een plek met massagraven vol mensen die in de jaren 1930 zijn geliquideerd. Het uitwissen van het verleden gebeurt echter niet alleen daar, maar zit ‘m ook in het blijven vereren van Stalinstandbeelden.
Zo wordt Uitgewist niet alleen een verhaal over twee levensechte personen, maar ook van herinnering en herhaling van de geschiedenis van een natie. Het is om meerdere redenen een prachtroman die je echt moet lezen.
Ik heb het al eerder gezegd: Filipenko is een schrijver die iedereen zou moeten kennen omdat hij verleden en heden van het Russisch (voormalig) grondgebied levend houdt. Op zijn manier en niet volgens de propagandarichtlijnen. Juist daarom woont hij tegenwoordig in Europa.
Sasja Filipenko, Uitgewist, vertaling: Arie van der Ent, Meridiaan, 2024, 240 blz., 9789493169180.
