door Een omslag zien en weten dat je het wilt lezen. Geen achterflap. Enkele regels bij een foto. Dit is er weer één.
Wil ik er veel over vertellen? Nee en ja. Een ontdekkingsroman. Twee jongens in het communistische Polen van de jaren ’80. Een totaal andere niet vergelijkbare leef- en denkwereld dan in wat zij ‘Het Westen’ noemen. Ludwik, de verteller, en Janusz zijn in de zomer van hun afstuderen op een verplicht plattelands werkkamp. Als de groep terugkeert naar de stad blijven zij achter, gaan kamperen aan een stil meer. Het toen verboden boek Giovanni’s room van Baldwin speelt een rol. Twee jongens die verliefd worden en elkaar ontdekken. Terug in Warschau moet hun liefde verborgen blijven. De één volgt het systeem, de ander ziet de andere kant, een andere realiteit. Twee werelden.
Werken bij de partij? Promoveren? Je verzetten? Ze hebben lijsten. Ze houden alles bij. En ze weten hoe ze informatie in hun voordeel kunnen gebruiken.
Woorden: antisemitisme, voedsel/armoede, propaganda, gezondheidszorg, geen vrijheid in denken en doen door kerk en staat, en vooral niet kunnen zijn wie je bent. Het is en was niet zo vanzelfsprekend. Een dubbelrol spelen. Contacten. Zelfs profiteren van. Op je hoede zijn.
Dit is niet alleen een verhaal over een verboden liefde, ook een politiek verhaal. Een beeld dat wordt genoemd: een tank voor een bioscoop, brengt mij terug naar journaalbeelden en krant van toen. Het heeft indruk gemaakt, zo oud was ik nog niet. De Muur stond nog, vrije Westen en Oostblok. De combinatie van het tijdsbeeld met een universeel verhaal maakt dit een bijzonder, schrijnend, ontroerend, melancholisch en interessant boek. Overleven, leven naar de wensen van de partij, of verdwijnen. Hoe? Altijd twijfel, altijd laat je mensen achter. Of in het geheim jezelf zijn.
Ik wilde niet langer bestaan. Ik wilde mijn zijn ongedaan maken.
Een debuut dat door schrijfstijl en onderwerpen soepel leest. Je met enig beklemmend, weemoedig gevoel achterlaat om vervolgens te beseffen welke rijkdom aan vrijheid wij mogen ervaren maar ontzettend blijvend voor moeten strijden. Hoe verder je komt, hoe meer het pakt.
Tomasz Jedrowski, Zwemmen in het donker, vertalers Maaike Bijnsdorp en Lucie Schaap, Meulenhoff, 2023, 224 blz., 9789029097260
—
Achterflap:
Polen, 1980. De angstige, gedesillusioneerde Ludwik Gowacki, die binnenkort afstudeert aan de universiteit, is samen met de rest van zijn klas naar een landbouwkamp gestuurd. Hier ontmoet hij Janusz. Samen brengen ze een droomachtige zomer door met zwemmen in afgelegen meren, het lezen van verboden boeken en verliefd worden.
Maar als de zomer voorbij is, gaan de twee noodgedwongen terug naar Warschau, naar de harde realiteit van het leven onder de communistische partij. Verbannen uit het paradijs moeten Ludwik en Janusz beslissen hoe ze zullen overleven, en door hun verschillende keuzes worden ze uit elkaar gedreven.
Zwemmen in het donker is een onvergetelijke roman over jeugd, liefde en verlies – en de offers die we brengen om een zinvol leven te leiden.
