door Een confrontatie met het verleden
‘De jonge helden van de Sovjet-Unie’: een schoolboek op Alex’ basisschool in de Sovjet-Unie. Daarin de verhalen van jonge kinderen die moedige daden voor het moederland hadden verricht (lees: daarbij ook gestorven waren), als voorbeeld voor de jeugd van de jaren ’70. “We zullen nooit samen pioniers zijn”, zei een schoolvriend tegen hem toen zijn moeder had besloten een uitreisvisum aan te vragen. Emigranten zijn landverraders, nog erger dan joden, zo werd hen ingepeperd in de Russische maatschappij.
Alex Halberstadt groeide het grootste deel van zijn jeugd op in New York, waar hij zich het liefst z.s.m. profileerde als Amerikaan. Na verloop van tijd is hij zijn opa van vaders kant in Vinnytsia (Oekraïne) gaan opzoeken, over wie het vage gerucht ging dat hij Stalins lijfwacht was. Hier zit zeker een verhaal achter.
Het boek is een mix van een halve autobiografie, een geschiedenisboek en familiegeschiedenis. Dit pakt mooi uit, want door de afwisseling van deze drie onderdelen krijg je een completer beeld van de invloeden van de oorlogsgebeurtenissen van de familie en een Russische jeugd op het verdere leven.
Een roman durf ik het dan ook niet te noemen. Eerst beschrijft hij namelijk de levens van zijn grootouders en gaat vandaaruit de familie aan beide kanten af. “De buffer tussen geschiedenis en levensgeschiedenis was flinterdun geworden.”
Het laatste deel van het boek las het vlotst, misschien omdat Alex hierin bij zichzelf blijft. Hij bewandelt meerdere zijpaden, zoals diverse verhalen uit de Litouwse joodse geschiedenis (de steden Kaunas, Vilnius), die er toch zeker ook toe doen. Juist die verhalen doen je beseffen dat zij de achtergrond vormen van het denken en doen van een familie; die levensgeschiedenis wordt intergenerationeel overgedragen. Je kunt nooit uitverteld zijn. Tegelijk met het familieverhaal komt het nationale Sovjetverhaal aan bod en is de vergelijking met New York niet ver weg. Ook in de nieuwe stad wordt Alex heimelijk gepest, alleen voor wat anders.
Alex Halberstadt heeft een geslaagde poging gedaan de trauma’s en oorsprong van zijn familie en zichzelf te onderzoeken. Ik ben blij dat vertalers Leen Van Den Broucke en Gretske de Haan zich aan deze klus gewaagd hebben en dat Pluim het uitgegeven heeft.a
Alex Halberstadt, De jonge helden van de Sovjet-Unie, vertaling: Leen Van Den Broucke en Gretske de Haan, Pluim, 2020, 377 pagina’s, 9789083073514.
