door Borneo als middelpunt van de oorlog
De soort familiehistorie heb je niet voor het uitkiezen evenals de manier waarop er binnen de familie mee wordt omgegaan, maar soms voel je dat je aan de slag moet met het opschrijven van bijzondere verhalen. David Meijer had die ervaring toen hij een WOII-concentratiekamp bezocht en besefte dat hij wel flarden maar nooit het hele verhaal over het oorlogsverleden van zijn opa en oma had gehoord. Wat volgde is meerdere jaren onderzoek en uiteindelijk het boek Zusters van Tarakan. Een interessante en menselijke geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog op Borneo.
Mila, 23, vertrekt in 1941 na een radio-oproep met andere Rode Kruis-vrijwilligsters vanuit Bandoeng naar onbekende bestemming. Ze is onderwijzeres en heeft voor deze speciale opdracht verpleegsterscursussen gevolgd. De groep jonge vrouwen komt terecht in Tarakan, de noordelijkst door Europeanen bewoonde plaats op Borneo, aan de Celebeszee. Hier vormen ze de nodige medische versterking voor de Nederlandse troepenmacht, die een beveiligingsschil vormt rond het personeel van de olievelden. Normaliter waren de Japanners de grootste afnemer van die olie, nu komen ze alleen in de hoedanigheid van aanvaller langs. Vrij snel na Mila’s aankomst vinden bombardementen en beschietingen plaats, nemen Japanse militairen de macht over en begint een jarenlange tocht van gevangenkamp naar ander kamp op het eiland.
Dat is het verhaal in een notendop, want er gebeurt veel en ongemerkt lees je vele details. Het is duidelijk dat Meijer veel (familie)archiefonderzoek heeft gedaan (ik moest denken aan Diederik van Vleuten met zijn grote Indische Familiearchief). Ondanks dat de oorlog in Nederlands-Indië mij niet geheel onbekend is, las ik voor mij nieuwe feitjes. Ik had me bijvoorbeeld nog niet eerder verdiept in de luchtvaartoorlog aldaar en kende de Amerikaanse Brewsters en Nederlandse Dorniers niet; afbeeldingen dus opgezocht.
Op zich hadden deze plaatjes in het boek gepast. In elk geval in het begin vroeg ik me n.a.v. nurcode 681 (historische biografie) af waarom deze geschiedenis in romanvorm was opgeschreven. Vermoedelijk kwam dat doordat de eerste paar weken van Mila’s verblijf relatief meer ruimte innemen en er dan wat meer uitgelegd wordt over de koloniale maatschappelijke verhoudingen (je staat ervan versteld hoeveel bevolkingsgroepen ook in de “kleine” Tarakangemeenschap terug te vinden waren). Deze gedachtes verdwenen echter met de gebeurtenissen van de oorlogssnelkookpan. De schrijfstijl waarin je over de schouder van de auteur meekijkt, werkt toch goed.
Meijer heeft een hoofdstuk toegevoegd met herinneringen aan zijn grootouders en wat er zoal kwam kijken in zijn zoektocht naar documenten en verhalen. Ook heeft hij alle benoemde plaatsen bezocht, wat de tocht over het eiland nog echter maakte. Zoals hij aangeeft, liggen er nog zoveel verhalen in families voor het oprapen. Ik ben verrast door dit boek, wat er niet was geweest zonder dat men bij de uitgeverij hier iets in zag. Als David Meijer een volgend verhaal schrijft, lees ik het graag.
Extra
David Meijer vertelt meer over de wording van het boek in onder meer dit radio-interview.
David Meijer, De zusters van Tarakan, Atlas Contact, 2022, 336 pagina’s, 9789045044927.
