door Van aapachtige naar pantoffelheld
Een kleine mensheidgeschiedenis van “de gewone man”, in slechts 324 pagina’s komen enkele miljoenen jaren aan mensenleven voorbij. Naar eigen zeggen heeft Jos Palm dit boek geschreven als ‘een voetnoot bij de idealisering van het proletariaat’, om met terugwerkende kracht de ongenoemde sappelaar recht te doen. Geschiedenis wordt altijd geschreven door overwinnaars en het gewone volgzame volk wordt daarbij dikwijls vergeten.
Palm schetst bondig maar toch met detail de ontwikkeling van de mens die als aapachtige/eerste mens uit het Paradijs gewandeld komt en in de vroegste tijden gedwongen moest samenwerken om te overleven. Vervolgens krijgt de man in de Klassieke Oudheid een voorzichtige vorm van inmenging in zijn eigen leven, gebonden aan mitsen en maren. Tussen pakweg 500 en 1800 wordt dezelfde persoon gedegradeerd tot horige; geen vrijheid, wel voedsel en een huis.
Na deze lange tijd waarin de hogere standen soms tot het inzicht komen dat de laagste stand ook bestaat, wordt het leven met de opkomst van het socialisme er in eerste instantie beter op voor de arbeider. Hij krijgt een stem en wordt gehoord. Helaas krijgen enkele leiders in de tijd van de wereldoorlogen té goed door dat de gewone man als slachtvee ingezet kan worden om resultaten te boeken en gaat het eigenlijk bergafwaarts met hem. In de tweede helft van de vorige eeuw wordt er echter een compromis gesloten tussen de overheid en de arbeider en gaat de welvaart er op vooruit. De eerste keer in deze lange geschiedenis dat de ‘hij’ ‘iemand’ genoemd kan worden. Ogenschijnlijk vrij, want de opeengepakte woede en teleurstellingen van alle voorgaande mannen zijn ergens in het DNA opgeslagen. Hoe zal het dus verdergaan, lijkt de schrijver zich af te vragen.
De hoofdpersoon in dit epos is ‘de gewone man’ en wordt daarom steevast ‘hij’ genoemd. Dit kan op een zeker moment hinderlijk aandoen, maar het past hierin wel degelijk. Net als het feit dat de bekendste leiders van de vorige eeuw met bijnamen worden genoemd, het verhaal draait ten slotte niet om hen. De lezer mag zelf bedenken wie met “Haarlok” en “Bolhoed” worden bedoeld.
Achterin is een register met geraadpleegde titels te vinden, gesorteerd op tijdvak. Helaas ontbreekt een register met onderwerpen, ik had graag gelezen waar ik precies informatie over de paniekpaus of de Assyrische godsdienst kan vinden. Jos Palm heeft veel informatie gedestilleerd uit zijn bronnen en in vloeiend leesbare vorm gegoten. Wanneer je in de materie bent ingevoerd, kun je de genoemde gebeurtenissen en personen plaatsen, ik kan begrijpen dat anderen graag extra uitleg hadden gezien. Niettemin is dit een boek om te begrijpen waar de tegenwoordige “boosheid van de gewone man” vandaan komt en dat iedereen gelezen moet hebben.
Jos Palm, De gewone man. Een kleine mensheidgeschiedenis, Atlas Contact, 2017, 324 pagina’s, 9789045026862.
Dit boek heb ik ten tijde van verschijnen gelezen voor de Club van Echte Lezers van uitgeverij Atlas Contact.
