door illustraties Sophie Pluim
‘De weereld is een speel tooneel,
elck speelt zijn rol en krijght zijn deel.’
Een motto voorin een boek zegt iets over het verhaal. Een citaat uit Vondels Gijsbrecht van Aemstel maakt nog meer nieuwsgierig. Vondel citeren is vermetel om eens een ouder woord te gebruiken. Wie de klassiekers heeft gelezen, enigszins kent, weet in welke tijd van het jaar de Gijsbrecht zich afspeelt. Het stuk wordt nog steeds opgevoerd.
Door het zomaar ronddwalen in een stad kun je worden verrast, vooral als je je hoofd eens omhoog richt, gevels bekijkt en woorden leest. Het kan zijn dat je dit motto las op een plaats van waar een schouwburg was.
Bij het verder openslaan van het boek valt gelijk op dat het boek is opgedeeld in bedrijven en scènes. Iedere scène is voorzien van een half roosvenster – zoals je in hele vorm met glas-in-lood in kathedralen ziet – en o.a. boven de entree zat van het ooit zo gezichtsbepalende Paleis voor Volksvlijt in Amsterdam. Ieder bedrijf, er zijn er vijf, begint met een tekening van als het ware een geopende deur onder het roosvenster. De scènes worden telkens met een getekend passend object afgesloten. Het slotakkoord, de toegift, is meer dan interessant en van toegevoegde waarde. Prachtige foto’s, geweldige affiches, zo maak je een boek echt af.
Een boek beginnen zonder exact te weten waarover het gaat verrast in welk verhaal je zal verdwijnen. De kleurrijke omslagillustratie van Sophie Pluim valt echter niet te missen en mede daardoor verwacht je direct in een theaterwereld te stappen. Niets is minder waar. Het verhaal over Flos start in Zuid-Nederland. Flos die voluit Floris heet. Hij groeit op bij zijn relatief jonge grootouders dichtbij de Belgische grens. De bijna 12-jarige Flos maakt daardoor gebeurtenissen m.b.t. de Grote Oorlog van dichtbij mee. Door enkele woorden wordt een tijdsbeeld geschetst met situaties die inherent zijn aan die tijd in de geschiedenis. Er is inkwartiering van soldaten, een verdwaalde kogel treft een kind, het is 1914. Dat het verhaal zich aan het begin van de 20e eeuw afspeelt lees je niet alleen door bijv. de houten banken in een trein, de avondboterham of de enkele telefoon, maar zie je ook aan de opvattingen over sociale normen en waarden in een dorp of stad die de tijdsgeest kenmerken. Dat Flos’ moeder aan het toneel ging, was niet om trots op te zijn, de ouders schaamden zich, het was ‘wuft’ en Flos kreeg dat volop mee. ‘De mensen praten. Ze smoezen achter haar rug.’ Later in het verhaal wordt het vermoeden duidelijk dat er nog een reden is. In Wouw was zij het buitenbeentje, in de grote stad ziet Flos dat andersom.
De werkelijkheid is soms vreemder dan fictie.
Voor Flos onverwacht gaat hij voor het eerst in twaalf jaar kerst vieren bij en met zijn moeder. Niet zomaar kerst, het is ook zijn twaalfde verjaardag die een dubbele betekenis lijkt te hebben. De dag dat je kind-af bent in die tijd, niet meer naar school hoeft, en het moment waarop zijn moeder die hij tot dan ’tante Jos’ noemde ooit heeft gezegd dat zij hem komt halen. Eenmaal in Amsterdam gaat er een totaal andere wereld voor hem open. Op het vlak van omgeving met bijv. de elektrische tram, het wonen op een zolderkamer of het enorme sprookjesachtige glazen Paleis, maar ook op het gebied van relaties en het omgaan met anderen. Het valt op dat de jonge Flos voor die tijd al behoorlijk van de tongriem is gesneden, een link naar het enigszins opvliegende karakter van opa kun je daarmee leggen. Het impulsieve heeft daarmee mogelijk verband, terwijl je daarin ook een jongen van die leeftijd kan zien als hij wegrent voor iets of andere onverwachte acties uitvoert. Flos leert enorm veel in korte tijd, hij leert zien, nadenken en begrijpen voordat hij overhaaste conclusies trekt.
Theater is niets anders dan een verhaal op toneel. De meeste verhalen zijn niet uitsluitend plezierig, maar dat wil niet zeggen dat ze het vertellen niet waard zijn. En in dit geval gaat het om jouw verhaal. En dat begint pas net.
De oplettende lezer komt al vrij vroeg in het verhaal een tip tegen waarover de voorstelling kan gaan, het stuk waarin zijn moeder een rol heeft. Het noemen van enkele rekwisieten, het vallen van een naam en het afzeggen van een persoontje voor een rol brengt je steeds dichterbij een alom bekende kerstvertelling. Voordat het bekende op toneel gespeelde Dickensverhaal in première gaat vindt er een haast tastbare ontmoeting bovenin het theater plaats tussen Flos en de figuur van het borstbeeld in de hal van het glazen Paleis. Het is genieten hoe door de schrijvers woorden aan beeld worden gegeven.
Het zonder vooroordeel of foute aanname waarachtig zien, nadenken en begrijpen wordt in een aantal scènes opgevoerd als hij met een fantastisch-realistische blik wordt meegenomen in verleden, heden en toekomst. De figuur van meneer Van Hall versus het personage Marley met secondanten uit Scrooge geeft levensles.
Opa, mijn moeder, Ward, iedereen beslist maar voor mij, niemand vertelt mij wat!
In het boek worden diverse thema’s realistisch aangehaald zonder een oordeel te geven. Als je ‘Flos en het verdwenen paleis’ zou voorlezen – wie wil dat niet – kun je op vele momenten een bespreekmoment inlassen. Het verschil met toen en nu hoe er met kinderen wordt omgegaan komt bijv. tot uitdrukking door het niet praten met kinderen. Het beslissen over toekomst was vrij normaal waarbij heersende normen en waarden en sociale omgeving een leidraad waren. Niet alleen bij Flos is dit het geval, je leest ook over de opvoeding van meneer Van Hall. Rangorde dus arm en rijk komt regelmatig tot uiting, alleen al door placering in een theater of trein.
Over medische zorg en daarmee samenhangende mogelijkheden vertelt het personage van Cloes. Associërend kom je op het onderwerp: mogelijkheden grijpen en kansen zien om je doel te bereiken. Er kan aansluitend een pantomimespel worden uitgebeeld. Het sociale aspect is mooi verwerkt, duidelijk wordt voor Flos dat omzien naar elkaar niet afhankelijk is van de grote of kleine plaats waarin je woont, wel dat afstanden relatief anders kunnen zijn. Ook de diverse emoties als teleurstelling of jaloers zijn en pestgedrag door bijv. accent zijn op momenten aanwezig. Over de relatie tussen moeder en zoon plus de andere personages kun je een volgend hoofdstuk wijden.
Doorheen het hele verhaal is het historische aspect van de Grote Oorlog verweven die later als Eerste Wereldoorlog zou worden aangeduid. Het is echter geen dreigend oorlogsverhaal maar de gevolgen van deze oorlog zijn merkbaar in hun leven. Bijv. het spelen van mannenrollen door vrouwen wat ondenkbaar was op het toenmalige platteland van Flos.
Ter verdieping kan na het lezen over het bombardement op Antwerpen informatie worden opgezocht over de tot dan neutrale status van België en waardoor er Belgische vluchtelingen naar Nederland kwamen of blijvend zich vestigden. De lijn naar het heden is eenvoudig te trekken als er sprake is van inzamelingsacties.
Voor toneelspel heb je geen schouwburg nodig. Het leven zelf is één groot theater.
Flos en het glazen Paleis is een met vaart geschreven historisch verhaal dat je achterelkaar uitleest. Het verhaal is gebaseerd op feiten met een dosis fictie en een bestaand verhaal waarbij gebruik is gemaakt van enkele tijdsprongen en onnodige uitleg is vermeden. Enkele woorden en situaties geven een tijdsbeeld. Ook in taal kom je dit tegen, o.a. betaamt, engelenbak, touché, kousenvoeten – of zijn aanleiding tot opzoeken van de betekenis. Het is daarnaast leuk om te zien hoe het woord of de naam ‘Engel’ wordt gebezigd.
Er komen een aantal uitdrukkingen in het boek voor, bijv. ‘waar rook is, is vuur’ ook zijn er diverse keren schoenen die knellen of wringen waarvan de betekenis figuurlijk kan worden opgepakt. Het is mooi om te zien dat Flos’ nieuwe oude schoenen op Eerste Kerstdag, zijn verjaardag, nu passend zijn.
Geef ‘Flos en het glazen Paleis‘ aan de goede lezer vanaf 10 jaar of lees het voor. Het is genieten van de veelheid aan thematiek die dichtbij de hoofdpersoon blijft en goed op elkaar is afgestemd, een prachtig motto, de fijne vormgeving, de tekeningen, de wie-is-wie op de schutbladen en de ruime uitleg achterin.
De fantastische omslagillustratie van Sophie Pluim laat je het boek gelijk oppakken, de namen Marlene Rebel en Lucinda Vos laten je door hun woorden verdwijnen in een wereld van realiteit en magie. Laat de film maar komen. Cadeautip!
En als je het boek uithebt, bekijk dan de achterkant nog eens. Het brengt je in de sfeer van de Christmas Carols, je wilt Scrooge gaan zien of wie weet de Gijsbrecht meemaken. Of wie weet: een keer lezen, dan zie je vast een bekende openingszin.
Marlene Rebel en Lucinda Vos, Flos en het glazen Paleis, illustrator Sophie Pluim, Volt, 208 blz., 9789062225958
Een paar feitjes:
Motto: De uitspraak benadrukt dat alles tijdelijk is, ieder zijn rol speelt en zijn deel krijgt
Gebouw motto: de eerste Amsterdamse Stadsschouwburg aan de Keizersgracht, de poort is er nog
Gijsbrecht van Aemstel: eerste opvoering 1638
Geschreven door: Joost van den Vondel
Het Paleis voor Volksvlijt: het glazen Paleis – meer hierover achterin het boek
Plaats: in Amsterdam, zie het handige kaartje achterin
A Christmas Carol: uit 1843, schrijver Charles Dickens, met hoofdpersoon Ebenezer Scrooge
zie ook Diederik van Vleuten – Het kerstavontuur van Ebenezer Scrooge
Andere boeken:
Marlene Rebel & Lucinda Vos – Leeuw met strepen
Marlene Rebel & Lucinda Vos – Onze lange reis met het hoofd in de koffer
passend motto
