Norman Jansen over Gevangen in dilemma’s

‘Achter ieder mens steekt een verhaal’

Norman Jansen werkt bij de Koninklijke Marechaussee op Curaçao en ziet vanuit die hoedanigheid veel leed in bijvoorbeeld zaken m.b.t. mensensmokkel en -handel. Achter iedere casus steken criminele organisaties en gewone mensen die criminele handelingen verrichten omdat ze daartoe gedwongen worden en/of geen uitweg meer zien. Sommige verhalen zijn zo belangrijk dat ze verteld moeten worden. Na De stilte van het water en Een gemakkelijke prooi is inmiddels Jansens derde roman verschenen: Gevangen in dilemma’s. Speciaal voor een lezing voor zijn collega’s op het opleidings- en trainingscentrum van de marechaussee kwam Jansen naar Nederland; daar zocht ik hem op. 

Welke thema’s komen in dit boek naar voren? Waar krijgen de hoofdpersonen mee te maken? 
‘Twee Venezolanen zien zich gedwongen de oversteek naar Curaçao te maken, dat hemelsbreed op nog geen 100 kilometer van Venezuela ligt. Daarnaast is er een verhaallijn van een Nederlandse jongen die zich aanmeldt bij de marine en die naar de West gaat om daar humanitaire noodhulp te verlenen. Het centrale thema blijft mensenhandel; het uitbuiten van mensen. In beide verhaallijnen spelen een broer en zus de hoofdrol, het ene duo is afkomstig uit Venezuela, het andere uit Nederland. Ik heb er eerst mee geworsteld hoe dit aan elkaar te koppelen; hoe ga ik andere vormen van mensenhandel onder de aandacht brengen? Voor de coronacrisis kwamen er wekelijks bootjes vanaf de Venezolaanse kust. Inmiddels is die frequentie minder hoog, maar ze zijn er nog steeds. De mensen zoeken een beter bestaan en met name financiële welvaart die in het eigen land ver te zoeken is. In dit boek heb ik ook een stukje mensensmokkel gestopt, maar het centrale thema blijft mensenhandel. 
Uiteindelijk komen beide verhaallijnen bij elkaar. Met het boek als geheel wil ik een boodschap uitdragen: we doen misschien dingen die niet goed zijn, vaak zijn mensen daartoe gedwongen door omstandigheden, maar er zit wel een verhaal achter waardoor het begrijpelijk zou kunnen worden dat deze mensen bepaalde dingen doen. Waar in het vorige boek seksuele uitbuiting als vorm van mensenhandel centraal stond, is dat nu drugssmokkel. Als je gepakt wordt, word je daarvoor gestraft. Maar er zit misschien wel een verhaal achter. Stel jezelf de vraag: had deze jongen ook gesmokkeld als hij de keus had gehad en niet was gedwongen, in andere omstandigheden had geleefd? Zelf wordt hij er hoe dan ook niet beter van.’ 

Wat is eigenlijk het verschil tussen mensensmokkel en -handel? 
‘In grote lijnen is smokkel grensoverschrijdend, bijna altijd met medeweten en wil van de gesmokkelde/het slachtoffer zelf. Bijvoorbeeld mensen die vanuit Syrië in bootjes en achterin vrachtwagens naar Europese landen gaan. Ook kom je auto’s tegen waar de dashboardkastjes zijn uitgesloopt en waar mensen in verstopt zitten.  
Handel gaat om zaken waar iemand onder dwang tegen zijn wil handelingen moet uitvoeren waar die ander beter van wordt. Een voorbeeld was dit jaar ook in het nieuws: een Aziatische kok wordt met mooie beloftes naar Nederland gehaald en moet werken in een restaurant. Paspoort en andere documenten worden ingenomen, zodat het slachtoffer niet weg kan. Kosten van inwoning worden op hem afgewenteld. Als deze mensen weigeren het werk te doen, worden ze in het geval van vreemdelingen op Curaçao, uitgeleverd aan de vreemdelingenpolitie en zitten ze binnen de kortste keren op het vliegtuig terug naar het land van herkomst. Of ze worden door de organisatie een ander circuit ingeloodst.’  

‘Uitbuiting gebeurt ook dichter bij huis, zonder criminele organisatie. Er is een echtpaar in Oost-Nederland geweest dat jarenlang een licht verstandelijk beperkte man in huis hield. Hij werd gedwongen allerlei werk in huis te doen zonder enige beloning. Een vorm van moderne slavernij. In de toekomst wil ik een verhaal publiceren over groepen Roma-kinderen die bedelend door Europa zwerven. Daar zit een organisatie achter die in de categorie “mobiel banditisme” vallen: internationaal rondtrekkende criminele bendes. Ook dat is een vorm van mensenhandel.’ 

Hoe kunnen wij Nederlanders dit herkennen en wat kunnen we eraan doen? 
‘Op mijn vorige werkplek, het Expertisecentrum voor Mensensmokkel en Mensenhandel (EMM), waren er medewerkers die lezingen gaven bij instanties als de Kamer van Koophandel. Daar kunnen bepaalde gedragingen en signalen opgepikt worden. In de KvK bijvoorbeeld registreren vrouwen zich als prostituee; het is tenslotte een legaal beroep in Nederland, maar je moet je wel registreren. Op een gegeven moment viel op dat jonge Oost-Europese meisjes vaak dezelfde begeleiders hadden, die voor hen het woord deden. Zelf spraken ze geen Engels en zeker geen Nederlands. Ook gaven die mannen altijd de paspoorten aan, nooit de vrouwen zelf. Dit wat atypische gedrag viel op bij de medewerkers. Ze konden er niet precies de vinger op leggen, maar toch zat het niet helemaal lekker. De politie en marechaussee hebben een signaallijst opgesteld, die ook gebruikt wordt in de opleiding. Allerlei kleine dingen kunnen een reden zijn om door te vragen. We zetten ons in voor mensen die geen keus hebben.’ 

‘Nederlanders die niet in deze uniformdiensten werken, kunnen ook een steentje bijdragen. Kort gezegd geldt hier: maak bij vreemd gedrag of situaties waar je in het algemeen aan twijfelt melding bij de politie. Alle meldingen worden geregistreerd. Zie je elke avond verschillende mannen alleen een hotel binnengaan of je minderjarige buurmeisje steeds door vreemden opgehaald worden: maak er melding van. Je redt er niet direct mensen mee en de politie kan niet meteen een organisatie blootleggen, maar al deze signalen bij elkaar leiden tot een totaalonderzoek waardoor er uiteindelijk arrestaties plaatsvinden. Achteraf gezien zijn zulke zaken begonnen met kleine meldingen. Het EMM speelt daar een grote rol in: dit centrum verzamelt informatie, kennis en ervaring van verschillende instanties, waardoor het efficiënt de opsporingsdiensten kan ondersteunen. Hierdoor ontwikkelen de werkwijzen van de politie en marechaussee zich ook en kunnen studenten beter worden opgeleid. 
Hopelijk dragen mijn boeken bij in de bewustwording bij de “gewone lezer” en krijgen ze concrete handvatten omtrent situaties die niet normaal zijn. Maar mijn collega’s leren er net zo goed van!’ 

Norman Jansen, Gevangen in dilemma’s, Uitgeverij Futuro, 2021, 232 pagina’s, 9789492939609.

Dit interview is eerder verschenen in de Militaire Courant.