door Wij, zij of jij
Een essay dat je met groeiende verbazing of wel ongemak leest. Wie het nieuws volgt, weet dat er met regelmaat gebeurtenissen plaatsvinden waarbij op zijn zachtst gezegd vraagtekens kunnen worden gezet.
In het voorwoord dat een betoog op zich is, zegt Van Iperen: ‘In het tijdperk van het individu is het vooral de illusie van autonomie die goed gedijt.’ Een andere mening dan de norm, de groep hebben en daarvoor uitkomen blijkt of blijft een heikel punt. Zodra je buiten de groep valt, de klokkenluider bent, heb je te maken met onveiligheid, vermindering van inkomsten, geroddel en vooral alleen staan. ‘Wij’ tegen ‘zij’ of ‘jij’. Een aantal voorbeelden, naast het verzet in WOII, worden genoemd waarop de inhoud van dit essay van toepassing is: de toeslagenaffaire, MeToo en ook de Russische inval in Oekraïne. Door betrokkenen of experts zijn er mogelijk ook andere VN-operaties te noemen.
‘‘Normale’ mensen die meedoen aan schadelijk groepsgedrag zijn van alle tijden en culturen.’
‘De genocidefax’ bevat het verhaal van Rwanda. Wie Rwanda noemt kan onmogelijk niet terugdenken aan de volkerenmoord die er plaatsvond. De journaalbeelden van toen zijn niet uit te wissen en tegelijkertijd roept de gedachte daaraan de vraag op: waren er journalisten, was het mogelijk daar te zijn terwijl de Hutu’s de Tutsi’s afslachtten? Een jaaroverzicht van het Journaal uit 1994 geeft aan dat ze er waren, de extreem afschuwelijke beelden in je hoofd kloppen. Het jaar waarin ook Nelson Mandela president werd, de Estonia zonk en Nederland paars kleurde in politiek. Het was ook het jaar waarin het leven van de Canadese VN-generaal Roméo Dallaire een totaal ander verhaal kreeg ondanks zijn waarschuwingsfax, dé fax, aan zijn meerderen, zijn vriend bij de VN.
‘Are all humans human? Or are some more human than others?’
De directe aanleiding was het uit de lucht schieten van het vliegtuig met daarin de Rwandese president, een Hutu. De indirecte aanleiding heeft haar oorsprong in de geschiedenis uit de tijd van de koloniën. Het veelvuldig herhalen dat iets goed of niet goed is dat uitmondt in een aannemen van een waarheid, een gegeven. Diverse zinnen raken omdat ze zo waar zijn. Woorden als wegkijken, ‘van de kaart van morele verantwoordelijkheid is gevallen’, geen financiële belangen, de groepsloyaliteit, ‘buiten kantooruren niet gestoord willen worden’ en ‘we wisten exact wat er ging gebeuren als we vertrokken’. En het gebeurde. Het etnisch zuiveren. Ook het wegkijken. ‘Voor het Westen waren de Rwandezen gezichtloze ‘anderen’.’
Dit essay werd in de Boekenweek van 2021 in paperback uitgegeven en is onlangs in hardcover met omslag verschenen bij uitgeverij Lebowski. Het treffend mooie omslag is een ontwerp van Studio Rubio.
Een indrukwekkend, indringend, zeer informatief maar ook goed leesbaar essay. Een uitgebreide literatuurlijst en een afdruk van de bewuste fax completeren. Een essay dat bij kan dragen aan bewustwording, een must is op middelbare scholen bij o.a. lessen maatschappijleer, geschiedenis, Nederlands. De universiteiten kunnen nog dieper ingaan op de materie bij de studies politicologie, culturele antropologie/geschiedenis, sociologie. Ken je geschiedenis. Wat zou jij doen? Een aanrader.
Roxane van Iperen, De genocidefax, uitgeverij Lebowski, 96 blz.
