door Satire over de DDR
Nooit eerder heb ik een roman over de DDR gelezen die níet serieus van toon was; ik wist ook niet of dat wel kon met deze geschiedenis. Thomas Brussig doet het echter wel, sterker nog, hij schrijft regelrechte satire. Volgens het nawoord en informatie op internet blijkt het zelfs zijn handelsmerk. Het kortste stukje van de Sonnenallee lijkt dus een komische jongerenroman, maar kent diepere lagen. De auteur had niet zozeer de staat als onderwerp voor ogen maar de gewone mens in dat systeem.
Hoofdpersonen zijn de jongeren die in het kortste / kortere (in het Duits staat “kürzeren”) stukje van de lange Sonnenallee wonen. In het eerste hoofdstuk vraagt Micha zich af hoe de hoge heren op het wereldtoneel tot deze verdeling van Berlijn zijn gekomen. Had Churchill al pijprokend maar een streep getrokken om Stalin tegemoet te komen? In elk geval wonen ze in het grensgebied in krappe woningen met altijd uitzicht op de Muur, worden ze door mensen die op westelijke uitkijktorens staan uitgejoeld en moeten ze verder gewoon naar school en in de rij voor boodschappen.
Echt bang lijken Micha, Mario, Kuif en Miriam niet, wat enerzijds natuurlijk door de komische stijl komt, maar anderzijds misschien ook door hun leefgebied. Zo dicht bij het Westen met alle leuke muziek en smokkelwaar die familie mee de grens over kan brengen, tegelijk zo ver weg. Er is handel in verboden muziek, waardoor een soort kat-en-muisspel ontstaat met de wijkwachtmeester. Die arresteert wel eens iemand, waar de jongens haast laconiek over doen.
Af en toe schemeren heus wel serieuze voorvallen door. Buren weten vaak nauwelijks iets van elkaar. Als de man van de groentevrouw na bijna twee jaar eindelijk terugkomt van de Stasi, kan hij alleen nog ademen met behulp van een karretje. Er worden ook pogingen ondernomen om een liefdesbrief voor Micha die in de Todesstreifen is gewaaid te pakken te krijgen. Als een rode draad door het verhaal komen die avondlijke ondernemingen ter sprake en het kost zelfs iemand bijna het leven.
Ik heb Sonnenallee eerst met lichte verbazing en toen met bewondering gelezen. De vertaling van Wil Boesten leest vlot, hij heeft oog voor jongerentaal en soms laat hij een Duits woord staan.
Voor literatuurlezers, maar ook geschikt voor jongeren om in de les Duits te bespreken. Qua literaire stijl en geschiedenis kun je er vanalles aan ophangen. De Sonnenallee bestaat bijvoorbeeld echt en op de kaart wordt ook een Denkmal voor de grensovergang aangeduid.
Het nawoord is geschreven door Jonathan Franzen, die voor zijn boek Zuiverheid onderzoek naar de DDR deed en Brussig las. Hij zet een treffende typering weer van Sonnenallee en merkt op dat het ‘een breed internationaal publiek’ verdient. Ik hoop met hem dat de (Nederlandse) lezer dit bijzondere verhaal oppakt.
Van Am kürzeren Ende der Sonnenallee is ook een film gemaakt. Het Duitsland Instituut schreef erover bij verschijning.
Thomas Brussig, Het kortste stukje van de Sonnenallee, vertaling: Wil Boesten, Cossee, 2024, 190 blz., 9789464521320.
