door Verdraagzaam samen?
“Meneer Hartung, u hebt de wissel bediend waarover de trein van de geschiedenis naar de toekomst kon rijden.” Maak kennis met Michael Hartung, de uitbater van een videotheek die tot held van station Friedrichstrasse is gebombardeerd. In het jaar dat dertig jaar Mauerfall herdacht wordt, is zijn heldhaftige verhaal ontdekt door journalist Landmann die in Hartung een saboteur bij de S-Bahn aan de Oost-Duitse kant denkt te zien. In 1983 is door het omzetten van een wissel gezorgd voor een massaontsnapping uit de DDR. Hartung, in het eerste hoofdstuk door de auteur overtuigend neergezet als lanterfanter, vertelt dat hij alleen maar een simpele opdracht kreeg, een foutje van hem zelfs niet doorgaf aan de chef en zich verder bezighield met dutjes. Landmann is echter overtuigd van het verhaal dat hij in de Stasi-archieven heeft opgedoken en overtuigt Hartung van zijn bijzondere rol in de geschiedenis. Na ‘Hij deed zijn best om het zich te herinneren, het beloofde geld spoorde hem heel erg aan.’ weet je dan ook dat je het hoofdpersonage niet echt hoeft te vertrouwen.
Van een spannend krantenartikel met opgerekte overdrijvingen waarvan Hartung eerst het nut ook wel inziet, rolt het balletje plotseling naar andere media. Hij probeert terug te krabbelen, maar het verhaal leidt zijn eigen leven en er komen tv-opnames, boek, film, herdenkingen… De boel ontspoort en daar is niet alleen Hartung de oorzaak van. Landmann projecteert op zijn lijdend voorwerp wat hij in zijn jeugd als Rusland-Duitser in de DDR meemaakte: hij moest zijn zoals anderen van hem verwachtten dat hij was. Daarbij wil hij zijn pas verworven erkenning als journalist-die-ertoe-doet niet verliezen.
Maxim Leo laat meer personages aan het woord en geeft hen een achtergrond. Hierdoor vormt zich een mozaïek waardoor je inzicht krijgt in verschillende maatschappelijke velden en afwegingen die meespelen. Bij Hartung moest ik denken aan een mengeling van Gontsjarovs nietsnut Oblomov en de baanwachter uit het boek Het zout der aarde van Jozef Wittlin wie alles overkomt. Qua vertelstijl zag ik overeenkomsten met Mendelssohn op het dak van Jiri Weil dat eerst best grappig begint maar gaandeweg behoorlijk serieus wordt.
Wie De held van station Friedrichstrasse enkel omschrijft als humoristisch doet naar mijn mening dus tekort. Lezen zonder erg te hebben in elementen van maatschappelijk engagement maakt dat je gewoon een leuke leeservaring hebt, maar humor heeft bijna altijd een functie in een roman. Zo ook hier: met de in het begin bijna laconieke stijl legt Leo meerdere maatschappelijke gevoelens bloot. Hij legt in meerdere gevallen zijn personages letterlijk de woorden in de mond. Wanneer Hartung in een oud, niet-passend Reichsbahn-uniform bij een herdenking staat en een historica de hint geeft dat zijn verhaal opgeblazen is, krijgt hij te horen: “Geschiedenis is de leugen waarover iedereen het eens is. We hebben een verhaal over onszelf nodig, anders zijn we verloren.”
Pleasen en invullen wat je zelf wilt horen is makkelijker dan nee accepteren.
Rond het thema oost-west geeft Leo je eveneens denkstof mee. Is de Duitse staat wel echt een eenheid wanneer er continu onderscheid wordt gemaakt tussen ossi’s en wessi’s; wanneer een West-Duitser steeds aan een Oost-Duitser uitlegt dat hij onvrij was en ondertussen niet begrijpt dat een ossi op een bepaalde manier ook tevreden kon zijn met zijn leven? Wat is na het wezenlijke verschil tussen dictatuur – democratie eigenlijk echt anders als je op Bondsdagniveau wordt voorgehouden dat ‘het nu even om de zaak gaat’ en dat je ‘de kleine waarheid even moet vergeten’?
Ik vond het een dusdanig goed gecomponeerde roman over toen en nu dat ik meer van Maxim Leo wil lezen. Voorlopig is alleen Rode liefde in het Nederlands vertaald, de rest van zijn oeuvre is in het Duits beschikbaar. De held van station Friedrichstrasse is in vloeiende stijl vertaald door Jeannet Dekker, die als leuke bijkomstigheid de enkele zinnetjes Russisch in Cyrillisch schrift liet staan. Za stsjastje / op het geluk!
Maxim Leo, De held van station Friedrichstrasse, Signatuur, 2022, 256 pagina’s, 9789056727246.
Extra
[dit is geen spoiler]
Een van de scènes die ik niet wil vergeten: het gesprek tussen de Stasi-jager en de Stasi-veiligheidschef over vrijheid. De Stasi-man onthult de waarheid en het gesprek mondt uit in een gezellig samenzijn met wodka. Maar toch bekruipt je de vraag hoe je zeker weet dat hij hem geen praatje op de mouw spelde? 😉
De in het boek beschreven massavlucht heeft niet echt plaatsgevonden. Wel is er een interessant verhaal over een agent van de Stasi die is overgelopen en vond ik een reisverslag met beelden uit 1984.
