door Precies zeventig jaar geleden zetten ongeveer 12.500 Molukkers voet op Nederlandse bodem. Het wordt tijd om verschillende generaties van deze groep mensen hun verhaal te laten doen. Daarom verscheen recent De Molukkers van Coen Verbraak, een bundeling van interviews. Tegelijk was afgelopen weken zijn vierdelige documentaireserie Molukkers in Nederland op tv te zien.
Je kent journalist en programmamaker Coen Verbraak vast van eerdere interviewseries zoals Srebrenica, de machteloze missie van Dutchbat en Kijken in de ziel, waarin hij mensen uit diverse beroepsgroepen spreekt. Dit jaar was het tijd om een vergeten geschiedenis te belichten: die van de Molukkers. Voor zowel het boek als de tv-serie sprak hij veertien Molukkers. De oudste was 85 en zag in 1951 Nederland voor het eerst, de jongste was 42 en vertelt het verhaal van de derde generatie. Verbraak schrijft in het boek: ‘Het was een fascinerende ervaring om met ze te praten. Vooral omdat de geschiedenis door hun relaas zo tastbaar werd.’
Na de Tweede Wereldoorlog vochten veel Molukse mannen in het KNIL, het Koninklijk Nederlands-Indisch Leger. Op dat moment was Nederlands-Indië nog een Nederlandse kolonie. De Molukse eilandengroep behoorde daartoe en daarom zaten de Molukkers mede in het KNIL om de orde te bewaken nadat de Japanners gecapituleerd waren. Tijdens de Indonesische onafhankelijkheidsstrijd (1945-1949) beschermden ze de Nederlandse burgers. Toen Nederland Indonesië in 1949 eindelijk als onafhankelijke staat erkende, vonden de Molukkers de tijd ook rijp voor een eigen staat: Republik Maluku Selatan. Dat was echter tegen de zin van Indonesië, waarna daar een strijd ontbrandde. Nederland zag het ook niet zitten zich erin te mengen en besloot daarom de vroegere KNIL-soldaten tijdelijk naar Nederland te halen. Dat is de reden dat in 1951 maar liefst twaalf schepen in Rotterdam met KNIL’ers en hun gezinnen aanmeerden. Ze werden allemaal ondergebracht in woonoorden, een net woord als je bedenkt dat daar ook de voormalig concentratiekampen Westerbork en Vught onder vielen.
Verschillen tussen generaties
Nederlanders denken bij het woord ‘Molukkers’ vaak als eerste aan de treinkapingen bij De Punt in 1977. Een stereotype beeld voor een heel volk, terwijl er veel meer te vertellen valt, zo is het uitgangspunt van Verbraak. Is het gek dat hun geschiedenis weinig bekend is? Niet helemaal, omdat zij pas sinds een paar decennia gemengd met de Nederlandse bevolking wonen. Voorheen kregen ze dus een plaats in een woonoord toegewezen, later werden dat aparte wijken in verschillende steden.
Zoals Emerson Terinathe, geboren 1978, in een van de interviews vertelt: ‘Ik groeide op in een typisch Moluks gezin. Thuis werd Nederlands en Maleis gesproken. Pas op de basisschool kwam ik in contact met Nederlandse kinderen.’ Zijn dochter, een vierde Molukse generatie die in Nederland opgroeit, vertelt hij wel over haar Molukse wortels, maar verder merkt hij dat die generatie alweer meer met Nederland verbonden is. Dit in tegenstelling tot de eerste en tweede generatie, die een koude ontvangst in het nieuwe land kregen en zich nog altijd willen inzetten voor hun droom. Frans Palyama (1936) is zich thuis gaan voelen in een vreemd land, want hij is in de eerste plaats Moluks. ‘We hebben een pracht van een geschiedenis. Alleen al dat begrip “adat”, dat traditie of gewoonterecht betekent, is van onschatbare waarde. Dat is een uniek begrip. Ik ben en blijf Molukker, wat je daar ook onder verstaat.’
Molukkers op televisie
Het verhaal van de veertien personen uit het boek worden nog echter als je de geïnterviewden op beeld hoort en ziet vertellen. Je ziet hen in hun herinneringen duiken. Wat opvalt, is dat ze het in hun jeugd niet makkelijk hebben gehad, maar er wel met warme gevoelens aan terugdenken. Familie is nu eenmaal heel belangrijk, evenals het respect voor je (groot)ouders. Voor de serie deden schrijfster Sylvia Pessireron en journalist Rens Broekhuis samen de research. In sommige gevallen liepen herinneringen namelijk niet synchroon aan wat archiefstukken of wetsvoorstellen vertellen. Zo zijn er verschillende opvattingen over de zelfzorgregeling van 1956: de overheid bepaalde dat Molukkers nu in hun eigen levensonderhoud moeten voorzien. Sommige geïnterviewden meenden dat ze voor die tijd niet eens móchten werken en koken buiten een centrale keuken, maar op papier leek het anders. Dat is het bijzondere aan oral history, de vorm van geschiedenisonderzoek die Verbraak hier bedrijft.
Het boek en de tv-serie zijn dus complementair aan elkaar en geven een rijker beeld van een volk dat wel degelijk onderdeel is van de Nederlandse geschiedenis.
De vierdelige tv-serie Molukkers in Nederland kun je terugkijken via www.npo.nl.
Coen Verbraak, De Molukkers. Een vergeten geschiedenis, Alfabet, 2021, 224 blz., 9789021340005.
Dit artikel verscheen eerder in de Boekenkrant.
