door Oorlogvoering: in de toekomst anders dan in het heden?
Een interessant boek over trends (ontwikkelingen over lange tijd) in oorlogvoering (wat ook verdediging inhoudt) en de staat en toekomst van de Nederlandse krijgsmacht. Tijdens het lezen maakte ik steeds aantekeningen vanwege de vele “haakjes” naar deelonderwerpen, verder te lezen literatuur et cetera.
De auteurs hebben zelf al jaren ervaring in het werkveld dat onderzoek en veiligheid omvat: Tim Sweijs bij het Haagse Centrum voor Strategische Studies (HCSS) en Martijn Kitzen aan de Nederlandse Defensie Academie (NLDA) en Universiteit Leiden. Ze werken er met onder meer hoogleraren, studenten, wetenschappers en militairen en vermoedelijk helpt dat om ingewikkelde materie helder op papier te krijgen.
De oorlog van morgen is namelijk een boek dat nog niet eens superdik is (270 bladzijden) terwijl het veel kennis bevat. Daarmee hebben de makers (schrijvers en de uitgeverij) het toegankelijker gemaakt voor mensen die algemeen geïnteresseerd zijn, hoewel de lezer die De oorlog van morgen oppakt waarschijnlijk al enigszins is ingevoerd in de krijgswetenschappen. Om het belang van toekomst van oorlogvoering te zien, is immers vaak al kennis van historie en huidige ontwikkelingen opgedaan.
Het helpt op sommige momenten in de eerste bladzijden wel om iets meer achtergrondkennis te hebben, omdat niet alle begrippen met hun definities vermeld worden. Het is echter mijn enige kritiek-/aandachtspuntje want tegelijk wordt hiermee je begrippenkader degelijk uitgebreid.
In de inleiding schetsen de auteurs hoe de (West-)Europese landen de laatste decennia met het fenomeen oorlog en verdediging zijn omgegaan. Omdat er alleen conflicten buiten Europa uitgevochten werden ontstond er binnen de grenzen een illusie van vrede. Weliswaar zonden we militairen onder VN-vlag uit, maar verder kwamen oorlog en conflict grotendeels via nieuwsberichten over het Midden-Oosten de huiskamers binnen. Krijgsmachten moesten bezuinigen, militair materieel verdween uit het straatbeeld. Na de inval van de Russische Federatie in Oekraïne in februari 2022 is de omgekeerde beweging in gang gezet. Er is daarbij nu meer bewustwording over de acties die een land kan uitvoeren om tweedracht te zaaien in een landenunie die niet direct een militaire grens overschrijden.
Het eerste hoofdstuk is sterk ingezet: het thema is de historie van de toekomstvoorspelling. Klinkt als uit de lucht gegrepen, is het niet. Door in te zoomen op de premoderne samenlevingen van het Mediterraanse gebied en China en de link met scenarioplanning in het heden te leggen, tonen de auteurs aan dat oorlog naast wapens en politiek zich ook op psychologisch, sociaal, historisch en wetenschapsfilosofisch vlak bevindt. Oorlog is in feite een weerslag van hoe we communiceren, consumeren en produceren.
Vandaar dat men spreekt van krijgswetenschappen en dat onderzoek naar de toekomst van oorlogvoering nodig is. Het is mede nadenken over komende veranderingen in samenlevingen. Schrijvers van sciencefiction doen dat al; regelmatig zit er een kern van waarheid in die verhalen.
In de hoofdstukken erna delen Kitzen en Sweijs zaken over oorlogen van gisteren, vandaag en toekomstige ontwikkelingen. Dan gaat het uiteraard over grootmachten, klimaatverandering en hybride dreigingen (bijvoorbeeld het saboteren van kabels op de zeebodem) en de landen die zich in het schemergebied tussen conventionele en niet-conventionele middelen begeven. Niet alleen is Rusland een agressor, China, Iran en Noord-Korea zijn dat op z’n minst in potentie.
Stukken over onder meer synthetische toepassingen (alle kunstmatige innovaties zoals artificiële intelligentie), het grijze gebied in wetgevingen en de uitleg van het woord hybride gaven extra diepgaande informatie.
In de conclusie wordt nog specifiek ingegaan op de rol van Nederland in (toekomstige) conflicten. Zonder de bedoeling militaristisch te zijn stellen de auteurs vragen. Is er in de politiek en samenleving in het algemeen een basaal besef en kennis van hoe oorlog -helaas- onderdeel is van het leven? Wordt er dus gedaan aan nationale strategievorming die verder gaat dan vijf jaar vanaf nu? Hoe kan er Europees meer worden samengewerkt op onderzoek en gebruik en ontwikkeling van capaciteiten? Nederland/Nederlandse krijgsmacht alleen kan geen Zwitsers zakmes zijn dat zich in alle problemen mengt.
Hoewel ik her en der kennis heb opgedaan over het verleden en heden van oorlogen, was De oorlog van morgen dus echt verrijkend. Het schetst trends door de tijd heen met een focus op de laatste twintig jaar om zo de scenario’s te duiden die in de nabije en verdere toekomst kunnen liggen. Voor wie nog verder wil lezen in documenten en nieuwsbronnen is er een bijgevoegd notenapparaat en bibliografie. Ik heb niet eens alles verteld wat in het boek voorkomt, er valt nog een en ander te ontdekken als je het boek openslaat. Aanrader om te herlezen en cadeau te doen, goede toevoeging aan de militaire boekenplank!
Martijn Kitzen en Tim Sweijs, De oorlog van morgen, Balans, 270 blz., 2025, 9789463824088.
De oorlog van morgen is opgenomen in het Dossier veiligheid en weerbaarheid.
