Mohamed Mbougar Sarr – Een echte man

Waar ik het eerder vertaalde werk van Mbougar Sarr, De diepst verborgen herinnering van de mens, toch maar even liet liggen (een dikke pil en beschroomd dat het me zou tegenvallen door de vele lovende reacties), pakte ik Een echte man echter snel na verschijning op. Het thema trok me aan: homoseksualiteit in Senegal, beschreven door een (jonge) Senegalese auteur die zelf al een tijd in Frankrijk woont.
Het is ook dat gezichtspunt dat je terugvindt in het verhaal. Hoofdpersoon is Ndéné Gueye, universitair docent Franse literatuur, die een video te zien krijgt waarin een mannelijk lijk wordt opgegraven. Er wordt gezegd dat hij een góor-jigéen was, een homo.

Het doet Ndéné eerst niet veel, maar tijdens de dagen erna met dagelijkse gebeurtenissen die toch niet helemaal dagelijks op hem overkomen, blijkt dat het filmpje hem niet loslaat. Tijdens zijn colleges over 19e-eeuwse Franse dichters krijgt hij tegengas vanuit de zaal: de regering heeft verkondigd dat het werk van homoseksuele kunstenaars niet meer in het curriculum past.
‘Het had geen zin om mijn studenten aan het verstand te peuteren dat de mens Verlaine, die zich overgaf aan homoseksuele handelingen, een ander was dan de grote dichter Verlaine. Voor zoveel mensen in dit land was dat onderscheid absurd: een mens is slechts wat hij doet. (…) Ik vond het verdedigbaar om een kunstenaar niet op te splitsen, om hem te aanvaarden in alles wat hij was. Maar uit die zienswijze trokken we niet dezelfde conclusies.’

Waar de man eerst echt homofiel overkomt (hij noemt de reacties van de studenten en de moskeegangers ‘achterlijk’) wordt dat door zijn minnares en diens vriendin in twijfel getrokken. Zitten de normen en waarden van de Senegalese cultuur toch niet dieper in hem ondanks zijn westerse studietijd? Een gesprek over cultuur, geschiedenis van Senegal en invloeden vanuit het westen volgt.
Je volgt Ndéné verder op een soort odyssee langs een vermeende góor-jigéen die sabars presenteert (een groots traditioneel feest met o.a. traditionele, sensuele dansen). Hij leert hem dat het woord in het Wolof, een Senegalese taal, staat voor alles wat niet-heteroseksueel is en dat er meer verborgen schakeringen waarneembaar zijn. En ook dat hij elk moment de dood kan verwachten omdat hij zich door zijn voorkomen niet houdt aan de invloedrijke sharia.

De reis langs personen en gesprekken leidt naar de moeder van de opgegraven man en het besef dat homoseksuelen óók mensen zijn, die deel uitmaken van de geschiedenis en spiraal van menselijk geweld. Het benoemen van dat geweld lijkt helaas best essentieel voor die West-Afrikaanse regio.

Een echte man leest als een reis in een episode van het leven van een jonge intellectueel die leeft in een harde en tegelijk bij vlagen zeer sensuele Senegalese cultuur. Mbougar Sarr heeft, getuige een interview in Trouw, deels autobiografisch geschreven om het debat over het homotaboe te openen. Van schrijfplezier kun je bij dit boek niet spreken, wel van schrijversvakmanschap.

Het is de tweede auteur uit Senegal die in korte tijd via het Franse taalgebied in Europa bekend is geworden. Samen met het werk van David Diop leert de lezer zo meer over specifiek Senegal en krijgt het land meer context binnen het grote continent. Als iemand andere tips heeft over auteurs uit andere Afrikaanse landen…?

Mohamed Mbougar Sarr, Een echte man, vertaling: Jelle Noorman, Atlas Contact, 2023, 192 blz., 9789025475062.