door Het boek Mensendieren valt op. Door formaat, opmaak en de illustratiedetails die in de kleurige letters verfijnd zichtbaar zijn. Wie het Parool leest zal Heiligers kenmerkende illustraties herkennen, door eerdere prentenboeken waaronder het informatieve ‘Scheten uit de schoorsteen’ (Gottmer) met tekst van Marc ter Horst of door Kakkerlakjes (Loopvis) waarvan Dierenliefde recent is verschenen.
En dan dit boek: Yoko Heiligers heeft een knap staaltje kunst afgeleverd, want zomaar een prentenboek, dat kan Mensendieren niet worden genoemd. Aan de hand van maatschappelijke thema’s, feitjes, verhalen of gebeurtenissen wordt de relatie van mensen-en-dieren belicht met bijpassende woorden. Centraal staat de vraag: Hoe gaan wij mensen om met dieren?
Bij een eerste keer doorbladeren valt een aantal dingen op. De in verticale banen gedeelde platen, de treffende kleurstelling, een dier dichtbij of ver weg dat centraal staat, de ordening volgens alfabet, de twee tot vijf kernwoorden onderaan de pagina en vooral het kunstzinnige van de 25 illustraties.
Zo is daar het ogenschijnlijk simpele paard, waar een dame al borstelend een paard omhelst. Je zou kunnen zeggen, ruiter en paardenmeisje, maar eronder staat ‘team’, wat een paard en diens ruiter zijn. In het midden zien we een ridder te paard met voor de helft kledij en zwaard uit de middeleeuwen en de andere helft met broek en gympjes uit deze tijd. Toen was het paard een vervoermiddel in de strijd, nu een vorm van sport en recreatie. Uit deze ene verticale baan is al af te leiden dat de relatie tussen mens en dier door tijdonderhevige ontwikkelingen in bijv. techniek is gewijzigd. De relatie tussen het instrument linksonder en het paard is vloeiend visueel gemaakt. De staart van het paard mondt uit in de strijkstok. Voor musici is het bekend gegeven dat de snaren waarmee ze een viool, cello of contrabas bespelen, gemaakt zijn paardenstaartharen.
De afbeelding van het varken, maar ook het middendeel van de koe, doet denken aan de platen die in een vroegere slagerij aan de wand hingen. Beide dieren onderverdeeld in stukken waarvan je het bewerkte in de toonbank zag liggen. Deze plaat begint met het achtereind van het varken en snoezig zogende biggetjes tussen de ijzeren afrastering in een stal. Je ontwaart direct ernaast op de achtergrond eenzelfde tafereel. Met het woord ‘zorg’ eronder denk je na over welke zorg. Zorg van de zeug voor haar jongen of zorg van boer voor dier? De ‘winst’ ernaast in klinkende munt doet iets anders vermoeden en wordt bevestigd in de in stukken geregen varken ernaast die tot ‘product’ zijn bestempeld. Dat de mens ook andere zienswijzen heeft m.b.t. het welzijn van een dier laat de laatste baan zien: het genoeglijke hoofd toeziend op modderende biggen: verkoeling ondervinden i.p.v. opeengehoopt productie leveren. De veranderende zienswijzen worden ook weergegeven bij bijv. de olifant: het circus en jacht i.v.m. slagtanden, of de krokodil: dierentuin en huid t.b.v. leergebruik. Dierproeven en milieu lees je ook regelmatig af aan de doordachte illustraties.
Wie nu denkt dat het een puur maatschappijkritisch boek betreft, heeft het mis. Bij de hond en de kat worden vele leuke en lieve elementen uitgebeeld; hoe ze leven, als vriend kunnen zijn, onmisbaar als hulphond of hoe katten in het oude Egypte werden vereerd. Bij de duif zien we de duiventil die thuis staat, mogelijk als basis voor de duivensport, de postduif kun je zien, maar ook een hoopvolle duiding naar oorlog en vrede en het stadsplein waar je al voerend contact kunt leggen. Daarnaast zijn er vele culturele elementen verwerkt. Tradities, feestdagen, kunst of uitdrukkingen: een deel van de Bremer stadmuzikanten, de Rattenvanger van Hamelen, ganzenbord en een zwart schaap. Dit alles projecteert Heiligers uit in puur de volledige vorm van het dier in de sterke afbeeldingen over twee pagina’s.
Mensendieren is origineel, inventief en vernieuwend. Het is leerzaam en informatief voor jong tot ouder waarbij ieder op een eigen passende manier het boek kan beschouwen. De platen zijn gedrukt op mooi, dik en duurzaam papier waardoor subtiel de bijzonder ingewikkelde relatie tussen mens en dier wordt geduid.
Een boek ter inleiding van een les of een plaat geeft aanleiding tot associërend bespreken of discussie over een onderwerp. Over hoe de relatie zich heeft gevormd, hoe de mens dieren heeft gebruikt of gebruik maakt van en hoe we elkaar kunnen dienen.
De allermooiste of de allerbelangrijkste? Misschien wel de bij, het dier dat een enorm belangrijke schakel in de voedselketen is en waardoor menig plant en struik tot groei en bloei komt.
Een boek dat je bewust maakt en vooral een boek om enorm van te genieten. Een vleugje nostalgie met moderne frisheid. Van mooi, prachtig tot schitterend. Kunst.
Yoko Heiligers, Mensendieren, Loopvis, 2023, 52 blz., 9789083263014
