door over de grens van Oekraïne, en verder
Uren breng ik door bij die kleine grenspost en zie en ruik voor het eerst van mijn leven wat een oorlog en vluchten voor je leven betekent
Een zin die je leest in De grensovergang van Lónya op maandagavond 28 februari 2022, 23.00 u. Vier dagen na het begin van de aanval van de Russen op Oekraïne. Bijna exact een jaar verder reist dit boek dagelijks met mij mee. De korte hoofdstukken met de onverbloemde harde realiteit houden de concentratie vast.
Scholten wonend in Hongarije krijgt de vraag bij de grens een gezin met kinderen op te halen. Het is niet de afstand maar de langdurige controles voordat stap voor stap etmalen verstrijken en deze mensen worden toegelaten tot voorbij de grens. Daarna is hulp bieden geen vraag meer. Oekraïne in.
Dit boek is niet enkel één groot verslag van militaire activiteiten, het gaat ook over geschiedenis (bijv. Hongaarse opstand), politiek in dit enorme gebied, en vooral ook over de vluchtende en overlevende mens, de ontmoetingen, de ravage, de doorgemaakte gebeurtenissen als die al kunnen worden verteld of begrepen door verschil in taal. Wij Nederlanders vragen tegenwoordig in het algemeen minder: waar kom je vandaan? Scholten vertelt dat in het oosten van Europa, in mijn woorden het vroegere Oostblok, dit wel goed is om te doen en je te verdiepen in de geschiedenis zodat je de mens die je ontmoet enigszins kunt begrijpen.
Een andere alinea laat je stilstaan bij hoe internationaal Oekraïne is t.a.v. studenten (bijv. Indiase, Nigeriaanse en meer Afrikaanse), maar ook dat er door de Amerikanen na de val van Kaboel Afghaanse vluchtelingen zijn ondergebracht. Deze groep mensen stond ook aan de grenzen. Of bij klein groot leed, een kinderschoen in de berm.
Dit boek bevat zoveel aspecten, erbarmelijke omstandigheden, gevaar, veel kou, zoveel mensen in nood en toch, ook hoop. Een samenvatting is niet te geven. Wie enigszins het nieuws heeft gevolgd weet een fractie van dit verslag. Veel foto’s, een kaart, zes maanden.
Toch ook een glimlach bij mijn mobiele telefoon plingt sinds gisteravond alsof ik een leger minnaressen heb – iedere dertig seconden. Een pas aangeschafte telefoon en ook laptop dragen bij aan informatie via Telegram en netwerken van Oekraïners waardoor contacten kunnen worden gelegd, gevolgd en ook een weten waar mensen een (tijdelijke) woonplaats hebben gevonden. Over de woorden uit de titel lees je vanzelfsprekend. De sniper heeft een apart stevig deel.
Een oorlog relatief dichtbij, mensen die staan voor hun land, een rondreis, documenteren, hulp bieden en een zin bijna op het eind: Hij vraagt me of ik kom om de overwinning te vieren zodra het zover is. Wanneer? Wanneer vraag je je af.
Het zou interessant zijn om Scholten juist over dit boek zelf horen te vertellen om het daarna nogmaals lezen. Niet in stukjes zoals nu gebeurde maar in één keer zodat samenhang en de vele verweven informatie nog beter wordt opgenomen.
Jaap Scholten, Drie zakken dameskleding, twee cakes Kyiv en een sniper, Atlas Contact, 2022, 320 blz., 9789045047768
