door Werk aan de winkel
Boeken met een analyse van de stand van zaken van de democratie zien we de laatste tijd meer, maar Sander Heijne onderscheidt De meeste stemmen gelden niet van de rest door zijn blik op democratieën in het algemeen te richten. Ook geeft hij in het slot een aanzet voor een discussie over mogelijke en vermoedelijk noodzakelijke veranderingen.
Het boek is opgedeeld in overzichtelijke hoofdstukken en begint met een proloog waarin Heijne terugkijkt op de afgelopen jaren en duidelijk maakt dat het gevoel dat het de verkeerde kant opgaat hem persoonlijk beroert. “Verkeerd” is dat de al decennia bestaande partijen de grote kwesties van nu niet kunnen oplossen waardoor de kiezers zich naar populisten keren – waarvan sommige zich steeds antidemocratischer opstellen.
Naar gelang de journalist verder gaat in zijn analyse komt hij op andere vragen, die ik overigens bijna niet gesteld zie worden in het publieke domein. Bijvoorbeeld: is het probleem niet zozeer dat populisten antidemocratische neigingen krijgen maar meer dat de democratie an sich onvoldoende met haar tijd is meegegaan?
De politieke partijen van nu beroepen zich nog steeds op de sociaal-economische grondslag van tweehonderd jaar geleden, toen bevolkingsgroepen werden gedefinieerd door die grenzen. Inmiddels hebben multinationals zoveel macht omdat ze over staatsgrenzen en zelfs over continenten heen gegroeid zijn.
Dus: is het wel onwil van politici om problemen niet op te lossen of moeten we denken aan onmacht?
Het is eigenlijk best verfrissend om op een andere manier naar de bestuurlijke chaos in ons land en andere landen te kijken. Al wil ikzelf benadrukken dat het ontbreken van fatsoensnormen in het Nederlandse parlement voor mijn gevoel wel degelijk aan onwil ligt. Net als dat de journalistiek zich vaak te veel lijkt te laten leiden door de publieke opinie in plaats van waarheidsvinding bovenaan de agenda te zetten. Kortcyclisch denken en onderbuikgevoel voeren de boventoon.
De meeste stemmen gelden niet heeft een goede logische opbouw: Heijne stelt zichzelf en de lezer eerst vragen, vervolgens geeft hij uitleg over kernbegrippen middels een huismetafoor. Wat is het fundament van een liberale democratie, welke draagmuren zijn er en vanuit welke vertrekken kijkt de kiezer de wereld in? Tot slot komt Heijne met enkele voorzichtige adviezen en aanbevelingen.
Zijn betoog is onderbouwd met terugvindbare cijfers en feiten en gelardeerd met historische, psychologische en filosofische achtergrond. In het eerste hoofdstuk voelde dat eerlijk gezegd als een wat grote omweg om uiteindelijk bij de belangrijke vragen uit te komen, al was het inhoudelijk goed. Daarna werd de inhoud ‘schematischer’ behandeld en dat werkte prima, het las in zekere zin vlot.
Ik geef hier uiteraard niet alle inhoud weg maar het besef dat de kiezer meer eigen verantwoordelijkheid mag en moet nemen, wil ik met nadruk benoemd hebben. De (negatieve) spiraal waar het proces van de stembusgang in zit, kan niet enkel van bovenaf worden doorbroken. Het signaal van verandering voor op de lange termijn moet eerst vanuit de kiezer komen voordat die zich breder vertegenwoordigd ziet in een volksvertegenwoordiging nieuwe stijl. Hoe die nieuwe stijl eruitziet (burgerberaden, verplichte uitlegvideo’s kijken…)? Dat zullen we met elkaar moeten bespreken. Er is werk aan de winkel!
Met literatuurlijst om uit verder te lezen.
Sander Heijne, De meeste stemmen gelden niet, Pluim, 2025, 238 blz., 9789493339262.
