door Samen van ‘just in time’ naar ‘just in case’
Voormalig Commandant der Strijdkrachten Tom Middendorp laat in De vredesparadox verschillende malen de boodschap vallen dat iedereen een rol heeft in het weerbaar krijgen en houden van een samenleving. Burgers kijken vaak naar overheden als het aankomt op rampscenario’s. Niet zo gek in het goed georganiseerde Nederland, maar het besef daalt de laatste tijd in dat de burger zelf ook iets kan bijdragen aan het bestendigen en eventueel doen terugkeren van veiligheid.
Middendorp begint met een korte introductie over zijn tijd na zijn militaire loopbaan en een schets van de onzekerheden die we dit decennium meer zien. Hij is namelijk voorzitter geworden van de International Military Council on Climate and Security en ziet als nieuwere reden voor het ontstaan van onveiligheid klimaatverandering (meer hierover in Klimaatgeneraal).
Daarnaast is er ordinaire territoriumdrift die de kop opsteekt (mijn woorden) die ook voor Nederland een bedreiging vormt. Nederland is nu eenmaal een digitaal verkeersknooppunt en doorvoerland geworden. Daarmee kan ons land een gewild doel zijn om ontwrichting teweeg te brengen. Dat wordt ook beschreven in het jaarverslag van de MIVD over 2024.
Waar we jarenlang leefden in planbaarheid en stabiliteit, moeten we nu opnieuw leren omgaan met risico’s en onzekerheden. We moeten van ‘just in time’ naar ‘just in case’.
Weerbaarheid
Hoe moeten we weerbaarder worden en wat kan ieder op zijn niveau doen? Weerbaarheid is volgens de auteur ‘omgaan met een breed scala aan dreigingen’. Het is ‘niet alleen reageren op gevaren, maar ook vooruitkijken’. En dat vooruitdenken en voorbereiden op een scenario dat hopelijk nooit werkelijkheid wordt, daar is de oud-CDS heel duidelijk over, is een noodzaak en geen keus. Niet kúnnen reageren op uitdagingen maakt een land aanlokkelijk voor grotere agressors.
Naast een territoriale grensoverschrijding zijn natuurrampen, cyberaanvallen, pandemieën en economische crises eveneens dreigingen. Die hoeven hun oorsprong niet altijd in een ver land te hebben. Neem de overstromingen in Limburg in 2021 toen dorpen plots overvallen werden door het hoge water en mensen geëvacueerd moesten worden. Het was overigens een voorbeeld van een goede samenwerking tussen gemeentes, Defensie en andere ministeries, en burgers die gemeenschappelijke veerkracht toonden.
Collectiviteit
Middendorp hamert erop dat ieder individu en collectief een rol heeft. Per hoofdstuk waarin hij ingaat op een soort weerbaarheid of gevaar geeft hij aanwijzingen voor wat de overheid, bedrijven en burgers kunnen doen. Het is die driehoek die gezamenlijk de verantwoordelijkheid voor een leefbare samenleving moet oppakken. De uitleg van burger-straat-wijk en oplopend groter collectief doet me denken aan het militaire niveau I-II-III en verder – in die zin laat zijn militaire blik hem begrijpelijkerwijs nooit los.
In hoofdstuk 9 schetst Middendorp de samenleving in actie na stroomuitval. Het is een prachtig voorbeeld van hoe een buurtgemeenschap zichzelf organiseert in voedselvoorziening, hygiëne en brandstof, maar zal helaas meerdere mensen fictief in de oren klinken. Gemeenschapszin moet van meerdere kanten komen (en het helpt als er een centraal ontmoetingspunt in de wijk is) en daar is niet in iedere woonplaats sprake van. Daar kun je echter wel een aansporing in zien: jij kunt beginnen met bijvoorbeeld in je eigen straat informeren naar wie niet zelfstandig het huis uit kan.
Nog meer subonderwerpen worden uitgelegd: cyberverdediging; een sterke krijgsmacht die stabiliteit wil waarborgen en conflicten wil voorkomen; het Nationaal Plan Ruimte voor Defensie; belang van sociale steun; investeringen in UxS (Unmanned ground/water/aerial Systems); scenarioplanning; overlevingslessen toegepast op de huiselijke situatie. Alles in begrijpelijke taal, een enkel woord als redundantie nagelaten; dat is echter een militair gebruikelijk woord.
Een lijst met doorleestips achterin had een toevoeging kunnen zijn. Dan geef ik die maar: begin bij de praktische hulpgids Ik weet je wachtwoord en lees van daaruit verder.
De vredesparadox is een handboek in zakboekformaat voor iedere lezer, welke rol die ook bekleedt. Iedereen heeft er wel iets aan. Gezien alle informatie die je uit dit boek kunt halen is het knap dat Tom Middendorp en speechschrijver Antonie van Campen alles helder en bondig hebben opgeschreven. Een niet te missen titel!
Tom Middendorp i.s.m. Antonie van Campen, De vredesparadox. Voorbereid op oorlog om de vrede te bewaren, Ambo Anthos, 2024, 128 blz., 9789026369582.
