door Geschreven door Mireille en Feline
Een boek voor jonge lezers over de werking van de democratie is aan te bevelen, zeker als de boodschap is dat iedereen er een aandeel in heeft. We voegen zo’n boek graag toe aan de database op Lezersgoud. Maar bij Democratie! blijken helaas meerdere deelonderwerpen nuances en kennis te missen, in ieder geval voor het Nederlandse kind dat de gegeven informatie tot zich gaat nemen. We kiezen ervoor om hierover te schrijven in plaats van het eenvoudigweg geen aandacht te geven, omdat we het belangrijk vinden dat er goede kennis over democratie verspreid wordt. Oftewel: een voorbeeld van en oefening in kritisch lezen en de woorden toetsen aan de kennis die je eerder hebt opgedaan.
Nuanceringen
Het begint op de eerste bladzijde met de zin ‘In een democratie volgen mensen niet domweg de bevelen van een of andere omhooggevallen leider, maar maken ze hun eigen regels. Ze mogen zelf beslissen over belangrijke zaken. Ze besturen zichzelf.’ Soms volgen mensen niet altijd domweg, maar is het voor de eigen veiligheid dat mensen een leider dienen te volgen. Ook maken inwoners niet hun eigen regels: ze kiezen een volksvertegenwoordiging en hebben op die manier invloed op het maken van afspraken.
‘Democratie veranderde onderweg van vorm, totdat het perfect paste bij wat de mensen nodig hadden’, dat klinkt utopischer dan het is. Veel mensen voelen zich ook binnen een democratie niet gehoord, in ieder democratisch land komt dat voor.
‘Iedereen heeft een gelijke stem. Als alles eerlijk verdeeld is, heb je minder reden om ruzie te maken.’ Een gelijke stem hebben betekent niet automatisch dat alles (wat is alles; alle macht?) eerlijk verdeeld is. Soms hoor je bij een minderheidsovertuiging. De kracht van een democratie zit ‘m erin dat ook die minderheid een stem heeft waarnaar geluisterd wordt. Daartegenover staat ook dat in het boek wordt genoemd dat je altijd moet blijven schaven en bezig moet blijven met het ontwikkelen van je democratie. Dit kan tegenstrijdig overkomen.
De balans tussen rechten en plichten wordt gemist. Het gaat in het boek wel regelmatig over wetten die de rechten van burgers regelen, maar niet over het gegeven dat aan rechten ook plichten verbonden zijn. Als je rechten wilt hebben, heb je de plicht om die mogelijk te maken en te houden.
Op bladzijde 9-10 staat een spread die de groei van de democratie op een tijdlijn weergeeft. De groei wordt beschreven als dat ‘het zaadje’ in Athene is geplant en het zich daarna ‘van stekje tot struik’ ontwikkelt. Taalkundig leuk gevonden, maar in de beeldvorming blijft het helaas achterwege.
De tekstblokjes bij de tijdvakken zijn helaas kort door de bocht. De middeleeuwen, een periode van ongeveer duizend jaar, worden weggezet als ‘donkere middeleeuwen’ (vertaling van dark ages waarschijnlijk). Ook wordt toegelicht hoe in de periode van het Romeinse Rijk rijke edelmannen mochten meebeslissen en vervolgens dat alle vrouwen in Nieuw-Zeeland kiesrecht kregen. Daar missen we helaas de tussenliggende stappen, dat niet alleen de adel maar ‘gewone’ rijke mannen mochten kiezen, vervolgens pas de gewone man en pas daarna alle vrouwen. Dit zou een mooie zijtak geweest zijn om kinderen te leren hoe kort kiesrecht eigenlijk pas een algemeen recht is.
De tijdlijn heeft maar één uitkomst: de hele wereld wordt democratisch. Er is echter in de werkelijkheid een tendens merkbaar dat sommige landen weer autocratischer/oligarchischer worden.
De bladzijde over verschillende bestuurslagen worden door middel van een taart goed uitgelegd. Bij de uitleg over wie de regels bepaalt en hoe verkiezingen werken, zijn de begrippen trias politica, kabinet en oppositie haast een must. De trias politica staat namelijk aan de grond van de moderne democratie. Nu staat dat ‘de winnaar van de verkiezingen de beste beslissingen neemt namens de mensen in het land’. Wanneer het zo omschreven wordt, klinkt het als een dictator.
Er worden een paar pagina’s gewijd aan alternatieven voor democratie. Wat opvalt en echt niet klopt, is dat als alternatief voor democratie ‘monarchie’ genoemd wordt. Dit is appels met peren vergelijken: een democratie is een bestuursvorm en een monarchie een regeringsvorm. Een staat kan een monarchie hebben en tegelijk een democratie zijn, zoals Nederland en België.
De manier waarop het anarchisme op deze bladzijde wordt uitgelegd komt door de woordkeuze bijna hetzelfde over als democratie. Daarom is het belangrijk om al in het begin van Democratie! de volksvertegenwoordiging beter uit te leggen. Dit woord mist tot hier in z’n geheel.
Aanbevelingen
Een goede lestip staat op pagina 18-19: een demonstratiebord maken. Hoe vertel je aan de wereld in weinig woord en beeld wat je beter wilt zien in de wereld? Erg leuk en makkelijk om te doen in zowel de klas als thuis!
Verderop staan nog enkele (snelle) tips voor veilig internetten, dat biedt goede stof voor een les omgaan met sociale media (en misschien zelfs de toepassing van social media binnen een land, mag je overal ter wereld op YouTube of TikTok?).
Philip Bunting is opgegroeid in het Verenigd Koninkrijk en woont nu in Australië. Waarschijnlijk speelt woonlocatie onbewust mee in zijn uitleg; in de genoemde landen wordt de democratie een beetje anders uitgevoerd dan in Nederland (er zijn zelfs verschillen tussen Nederland en België).
Daarover had uitleg kunnen staan in het boek, juist om aan te tonen dat democratie meerdere verschijningsvormen kent.
Democratie is een werkwoord: we moeten met alle inwoners zorg dragen voor het laten werken van een democratie, en dat houdt óók in dat de boeken die we over deze bestuursvorm aanbieden, inhoudelijk kloppen. Toen de Nederlandse uitgeverij eenmaal had besloten dit boek van Philip Bunting te vertalen, was het mooi geweest inhoudelijk de vertaling toe te passen op de Nederlandse samenleving/doelgroep, of een noot van de vertaler/redactie toe te voegen.
Bovendien is Democratie! bedoeld voor jonge lezers, als kennismaking met de politiek, dus is juiste voorlichting al helemaal belangrijk. Dit neemt natuurlijk niet weg dat het absoluut goed is om een boek over democratie voor een jonge lezer bestaat, maar dit is wel echt een boek om samen te lezen of juist om in te zetten voor brongebruik en kritisch wegen welke informatie je tot je neemt.
Philip Bunting, Democratie!, vertaling Anne Douqué, De Fontein, 2025, 32 blz., 9789026177606.
Andere, goede, tips voor kinderen staan in dit dossier veiligheid en weerbaarheid.
